RAU RỪNG VIỆT NAM: Rau cần nước

RAU CẦN NƯỚC

Kỹ sư Hồ Đình Hải

Cập nhật ngày 2/12/2013

Thân, lá rau cần nước

Tên gọi và danh pháp khoa học

-Tên thường gọi: Rau cần nước

-Tên gọi khác: Rau cần ta, Cần cơm, Cần ống…

-Tên tiếng Anh: Water Dropwort, Water Parsley, Japanese parsley, Water Celery, Chinese celery.

-Tên khoa học: Oenanthe javanica (Blume) DC.

-Tên đồng nghĩa:

Oenanthe stolonifera (Wall.)

Oenanthe javanica subsp. stolonifera(Wall. ex DC.)

Oenanthe benghalensis (Benth. & Hook.f.)

Phellandrium stoloniferum Roxb.

Phân loại khoa học (Scientific classification)

Bộ (ordo)	Hoa tán (Apiales)
Họ (familia)	Hoa tán (Apiaceae)
Chi (genus)	Rau cần (Oenanthe)
Loài (species)	Oenanthe javanica

Nguồn gốc và phân bố

Chi Rau cần (Oenanthe) còn gọi là Chi cỏ muỗi nước, là một chi thực vật trong Họ Hoa tán (Apiaceae) có nguồn gốc ở vùng Đông Á. Trong chi này có khoảng 15 loài, đa số là các loài cây có độc hại.

Cây Rau cần nước (Oenanthe javanica) là loài rau ăn được, mọc hoang và được trồng ở các nước Châu Á như: Trung Quốc , Ấn Độ , Nhật Bản , Hàn Quốc , Indonesia , Malaysia , Thái Lan, Đài Loan và Việt Nam.

Loài rau này cũng được giới thiệu đến các vùng khác của Châu Á (vùng Đông Bắc Ấn Độ), Châu Úc (Austrlia), Châu Âu (Ý) và Châu Mỹ.

Ở Việt Nam cây rau cần nước được trồng phổ biến từ Bắc vào Nam, là loài rau quen thuộc trong các bữa ăn hằng ngày, và rau cần còn là vị thuốc chữa được nhiều loại bệnh được dùng rất phổ biến trong nhân dân.

Lưu ý! Không nên lầm với cây Cần tây có tên khoa học là Apium graveolens L. (Có bẹ lá dẹp và đặc, rể phình thành củ) và cây "rau mùi tây hoang dã của Nhật Bản" ( mitsuba trong tiếng Nhật ) thuộc chi Cryptotaenia cũng có đặc điểm giống cây rau cần nước.

Mô tả

Rau cần nước là loài cây thân thảo đa niên, phát triển bằng cách nhảy chồi.

-Thân: Thân xốp, chia thành nhiều đốt. Mổi đốt có mang một lá. Thân cao 20-30 cm (có thể đến 50-60 cm),

-Rể: Rau cần nước thuộc nhóm rễ chùm, mọc ở đốt.

-Lá: Mỗi đốt có 1 lá, có bẹ ôm thân, lá xẻ nhiều thuỳ. ở mỗi nách lá có thể đẻ 1 nhánh để hình thành cây mới. Thường thì các mắt già ở gốc mới đẻ nhánh.

-Hoa, Quả:

Hoa rau cần nước

Rau cần nước là cây sinh sản vô tính, trong tự nhiên không ra hoa kết quả. Khi trồng dùng chồi non mọc từ đốt thân.

Về độ cao địa hình từ vùng đồng bằng đến độ cao 3.000 m (ở Trung Quốc).

Rau cần nước thích hợp đất ẩm ướt và có thể phát triển trong nước, yêu cầu đất nhiều bùn và đất thịt và luôn giữ nước : pH 6 - 7. Nhiệt độ thích hợp nhất từ 15 - 20⁰C, trên 25⁰C sinh trưởng chậm và cằn cỗi.

Thành phần hóa học và dinh dưỡng

Thành phần tính bằng gam (g) hoặc miligrams (mg) trên 100g chất khô của thân, lá rau cần nước:

-Năng lượng: 298 calori.

-Protein: 19.9g.

-Chất béo: 3.2g.

-Carbohydrate: 62.8g.

-Chất xơ:12.8g.

-Ash: 14.9g.

-Chất khoáng: Canxi: 1202mg; Photpho: 585mg; Sắt: 32mg; Natri: 192mg; Kali: 4713mg.

-Vitamin: Vitamin A: 24mg; Thiamin (B1): 0.64mg, Riboflavin (B2): 2.34mg, Vitamin C: 149 mg; Niacin: 10.6mg.

Trong bẹ và lá rau cần nước có chứa các chất chống oxy hóa persicarin và isorhamnetin .

Công dụng

a-Cây rau cần nước dùng làm rau

Ở nhiều nước Châu Á cây rau cần nước và rau cần tây được dùng làm rau rất phổ biến. Đây vừa là loài rau gia vị vừa là loài rau xanh dể trồng và dể chế biến làm rau ăn. Cây rau cần nước có thể dùng làm các loại rau như:

-Thân, bẹ và lá cây rau cần nước được dùng làm rau ăn sống.

Do thân, bẹ của rau cần nước xốp, mềm, thơm nên được dùng làm rau ăn sống là phổ biến. Rau thường được ăn chung với các loại rau xanh khác.

Thân lá xốp, rổng của rau cần nước

Rau cần nước thương phẩm

-Thân và lá cây rau cần nước được dùng làm rau luộc, xào.

Thân, bẹ của rau cần nước được dùng làm rau luộc, rau xào chung với các loại rau khác để tăng hương vị. Các món xào phổ biến là thịt bò xào, mực xào với rau cần nước.

Rau cần nước xào thịt bò

-Thân lá cây rau cần nước được dùng để nấu canh, nấu lẩu.

Thân, bẹ của rau cần nước được dùng làm rau gia vị trong các món nấu như Hủ tiếu Nam Vang, lẩu hải sản để tăng hương vị.

Rau cần nước nấu canh

b- Cây rau cần nước được dùng làm thuốc

+Theo Đông y:

Rau cần có vị ngọt, tính mát, có tác dụng bình can, thanh nhiệt, trừ phong lợi thấp, nhuận phế, ngưng ho, sáng mắt, giảm áp suất máu…

Tất cả các bộ phận của cây rau này đều có tác dụng chữa bệnh. Với đặc tính là cung cấp nhiều chất xơ nên rau cần có tác dụng loại trừ các chất thải có độc trong hệ tiêu hóa. Ngoài ra, hương thơm của rau cần còn kích thích và lưu thông các tuyến mồ hôi, giảm huyết áp.

Mộ số bài thuốc Đông y từ cây rau cần nước

1-Ho lâu ngày: Dùng 1/2 kg rau cần (để cả rễ) rửa sạch, vò nát (hoặc ép) lấy nước, cho thêm tí muối rồi đem chưng cách thủy để uống mỗi lần 1 chén nhỏ vào hai bữa sáng và tối. Dùng liên tục vài ngày như thế. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

2-Viêm chi khí quản: Gốc rau cần cả rễ 100 g, vỏ quýt 9 g, kẹo mạch nha 30 g. Cho kẹo mạch nha vào nồi, đun sôi, sau đó cho gốc rau cần và vỏ quýt, sao cháy, đổ thêm nước, sắc uống trong ngày. (Theo Lương y Huyên Thảo -ykhoa.net).

3-Hen do viêm phế quản mạn : Rễ rau cần 15 g, hoa kinh giới 6 g, hoa tiêu 10 hạt, phục linh 9 g, đường phèn 12 g. Rễ rau cần, hoa tiêu và phục linh đun sôi trong 10 phút, cho hoa kinh giới đun sôi thêm 5 phút, chắt lấy nước, hòa với 6 g đường phèn vào uống. Nước thứ 2 đun sôi trong 10 phút, chắt nước, pha nốt 6 g đường phèn. Mỗi liệu trình kéo dài 10 ngày. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

4-Ho gà: Rau cần cả cây 500 g rửa sạch, vắt lấy nước cốt, thêm vài hạt muối, hấp cách thủy, chia 2 phần uống vào sáng sớm và tối, liên tục trong nhiều ngày. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

4-Ho do lao phổi: Rễ rau cần 30 g rửa sạch, thái nhỏ, trộn với mật hoặc đường đỏ, xào chín, ăn ngày 2-3 lần. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

5-Mất ngủ: Lấy 100g rễ rau cần, 9g nhân hạt táo chua đem nấu chung lấy nước uống. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

6-Đau đầu:Dùng một lượng rễ rau cần vừa đủ, rửa sạch, vò nát, rồi đem rán với trứng gà để dùng ngày 2 lần. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

7-Sau sinh bị đau bụng:Dùng 60g rau cần đem nấu với một ít đường đỏ và ít rượu mùi, uống lúc bụng đói. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

8-Sản hậu xuất huyết: Rễ rau cần 60 g, trứng gà 2 quả, tất cả đem luộc chín, ăn trứng và uống nước luộc. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

9-Kinh nguyệt có sớm:

-Rau cần tươi 100g (rau khô thì khoảng 30g) đem nấu nước uống. Ngày một liều, liên tục trong 1- 2 tháng. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

-Rau cần khô 500 g, sắc nước uống thay trà trong ngày, uống thường xuyên sẽ có kiến hiệu. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

10. Khó đi tiểu: Dùng rau cần tươi từ 50 - 100g đem luộc lấy nước uống. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

11-Tiểu ra máu: Rau cần tươi giã nát, vắt lấy nước cốt, uống ngày 3 lần, mỗi lần 1 chén con. (Theo Lương y Huyên Thảo -ykhoa.net).

12-Tiểu tiện nhỏ giọt, đau nhức: Rau cần tươi bỏ lá, giã nát, vắt lấy nước cốt, hòa với nước đun sôi để nguội uống. Hoặc: Rau cần tươi 50-100 g, sắc lấy nước uống nhiều lần trong ngày. (Theo Lương y Huyên Thảo -ykhoa.net).

13-Tiểu đường: Rau cần tươi 60 g, gạo tẻ 70-100 g. Rau cần rửa sạch, thái nhỏ, cho vào nồi cùng với gạo, đổ khoảng 600 ml nước, nấu thành cháo, ăn ngày 2 lần vào buổi sáng và tối khi cháo còn nóng. Cháo có công dụng bổ thận, thanh nhiệt, lợi tiểu, bình can, nhưng tác dụng chậm, phải dùng lâu mới hiệu nghiệm. (Theo Lương y Huyên Thảo -ykhoa.net).

14-Máu nhiễm mỡ:Lấy 10 cây rau cần giã nát với 10 trái táo tàu, vắt lấy nước, đun sôi chia uống 2 lần trong ngày, uống khoảng 15 - 20 ngày cho một đợt điều trị. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

15-Cao huyết áp, thần kinh căng thẳng, đầu trướng đau, mặt đỏ bừng: Rau cần tươi 250 g rửa sạch, chần nước sôi, thái nhỏ, giã nát, vắt lấy nước uống (mỗi lần 1 chén con, ngày 2 lần). Thuốc có tác dụng hạ huyết áp và giải trừ trạng thái căng thẳng, khó chịu.

Nếu không có rau cần tươi, có thể dùng 30-60 g rau cần khô (thêm 12 g mướp đắng càng tốt) sắc uống. Cách chế rau cần khô: Rau cần tươi chần qua nước sôi, phơi trong bóng mát cho khô, cất đi dùng dần. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

16-Trị chứng mất ngủ: Lấy gốc rau cần cả rễ 90 g, toan táo nhân 9 g (sao cháy đen), sắc nước uống. Còn nếu bị nhức đầu, hãy lấy gốc rau cần cả rễ 1 nắm to, rửa sạch, giã nát, xào với trứng gà, ăn ngày 2 lần. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

17-Viêm gan mãn tính: Lấy 200g rau cần giã nát, vắt lấy nước cốt, pha thêm với 50g mật ong, ngày uống 2 lần liên tục trong một thời gian dài. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

18-Viêm khớp tay và chân:

Rau cần tươi giã nát, vắt lấy nước, thêm đường trắng vào đun sôi, uống thay trà trong ngày. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

19-Bệnh thần kinh do phong thấp: Dùng rau cần tươi ép lấy nước cho thêm một ít đường trắng vừa đủ, rồi đun sôi lấy nước uống trong ngày. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

20-Quai bị: Rau cần tươi giã nát, trộn với dầu vừng hoặc dầu lạc, đắp vào chỗ bị bệnh. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

21-Bị mưng nhọt do nhiệt độc: Rau cần tươi 50 - 100g, bồ công anh, bại tương thảo lượng vừa đủ cùng giã nát đắp vào chỗ đau. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

22-Trẻ con nôn ói và tả: Rau cần đem nấu nước, cho thêm đường uống. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

23-Ăn vào nôn ngược trở ra: Rễ rau cần tươi 30 g, cam thảo 15 g, thêm nước vào đun sôi trong 10 phút, chắt lấy nước, đập vào 1 quả trứng gà, ăn trứng, uống nước. (Theo Lương y Huyên Thảo, ykhoa.net).

Lưu ý!

Người có bệnh vảy nến thì không nên dùng rau cần; còn người có tỳ vị hư nên ăn ít rau cần. (Theo Lương y Hoài Vũ và Lương y Như Tá-SK&ĐS).

Kỹ thuật trồng rau cần nước

Rau cần nước thuộc cây thân thảo, có thân xốp mềm chia nhiều đốt, cứ ở mỗi đốt cho một lá có bẹ ôm lấy thân chính, rễ mọc thành chùm. Cây cần nước thích sống nơi đất thịt nhiều dinh dưỡng và luôn ẩm ướt (như đất bùn), có thể sống nơi nhiều ánh nắng, nhưng tốt nhất nên trồng nơi có chế độ ánh sáng 60%-70 %.

Do rau cần nước dể trồng, chất lượng rau tốt và được tiêu dùng rộng rải ở nông thôn và thành thị nên rau cần nước được trồng như một loại rau có chất lượng và hiệu quả kinh tế cao. Rau cần nước có thể trồng trong chậu để dùng trong gia đình hoặc trồng ngoài đất với diện tích lớn để kinh doanh.

a-Trồng rau cần nước trong chậu

1-Nhân giống và chọn đất trồng rau cần nước

Cây rau cần nước được trồng bằng cách chiết gốc (tách) còn cả rễ rồi dùng ngón tay cấy gốc vào chậu đất, lưu ý chọn chậu trồng có kích thước miệng chậu khá lớn khoảng 30 - 35 cm do rau cần nước mau đẻ nhánh.

Đất trồng cây cần nước tại nhà chọn loại đất giữ ẩm tốt như đất dinh dưỡng phân trùn quế, hay trộn giá thể hổn hợp tro trấu xơ dừa phân trùn quế theo tỷ lệ 1:1:2.

Chỉ cần lớp đất trồng trong chậu dầy từ 12-15 cm là đủ cho bộ rễ rau cần nước phát triển.

2- Chăm sóc tưới nước và bón phân

Cây rau cần nước yêu cầu nước tưới rất nhiều, khi mới bắt đầu cấy gốc cây cần nước vào chậu nên tưới đẫm ngày 2 lần đảm bảo mặt chậu luôn dư nước với tia nước nhẹ tránh làm dập thân rau, sau đó đặt chậu rau vừa trồng trên trong bóng râm hay có lưới che để gốc rau mau ra rễ mới.

Sau 2 tuần cây cần nước bén rễ bắt đầu cho lá non thì đưa ra nơi có thêm ánh nắng.

Khi thấy cây cần nước cho nhiều thân chồi mới ( khoảng sau 1 tháng kể từ khi trồng) thì bón thêm phân NPK 16.16.8 hay DAP cho rau thêm xanh lá và cứng cáp thân nhánh.

Sau mỗi đợt cắt thu hoạch ( sau 2 tháng kể từ khi trồng) thì bổ sung thêm đất dinh dưỡng hay phân trùn quế vào mặt chậu dầy 2-3 cm.

Cây cần nước dễ trồng lại ít công chăm sóc do ít bị sâu bệnh, nếu cây cần nước được cung cấp đủ nước và phân trùn quế thì cây rất mau lớn.

Chỉ cần trồng một đến hai chậu rau cần nước tại nhà theo như hướng dẫn cách trồng rau cần nước như trên cũng đủ lượng rau cần nước cho cả gia đình.

Nguồn: Ngọc Hân (Tổng hợp)

http://trongraulamvuon.com/cach-trong-rau/huong-dan-cach-trong-rau-can-nuoc-tai-nha/

b-Trồng rau cần nước trên diện tích lớn

Rau cần nước có ưu thế sinh sản vô tính nên dùng chồi con để trồng là chủ yếu. Loài rau này có thể được trồng bằng hạt nhưng phải qua vườn ươn rồi bứng ra trồng.

Làm đất: hết mùa mưa, tát ao hoặc cho rút nước ở các cống rãnh; ruộng thì cày bừa cho nhuyễn. Nếu bùn hẩu thì không cần bón phân lót. Nếu ruộng chưa hẩu phải bón 20 - 30 tấn phân chuồng/ha.

Thời vụ: Cấy từ tháng 9 - tháng 1 năm sau, tốt nhất là tháng 11 - 12, khoảng cách cấy 10 x 10 cm.

Chăm sóc

Sau khi cấy, cây bén rễ thì rắc tro bếp phủ kín mặt ruộng vừa để chống rét vừa để cung cấp chất khoáng cho cần. Khi cây cao 15 - 20 cm thúc phân nước 5 - 7 tấn cộng với 100kg đạm và 100kg kali/ha và đưa nước vào ruộng sâu 5 - 7 cm. Khi cây cao 30 - 35 cm bón thúc lần nữa, lượng phân như lần 1 và đưa nước sâu 15 - 20 cm.

Khi cây cao 50 - 60 cm bón lần ba; lượng phân cũng như các lần trên, và đưa nước vào ruộng ngập cách ngọn cây 15 - 20 cm. Trồng được 2 tháng thi cho thu hoạch.

-Biện pháp kỹ thuật làm tăng mật độ: Nếu để mật độ cây cao, cây sẽ có thân nhỏ trắng, lâu già ăn giòn ngon, giá trị thương phẩm cao. Khi cây mọc cao khoảng 15 - 20 cm, dùng tay ấn vùi thân cây vào trong bùn chỉ để hở ngọn khoảng 3 - 4 cm. Làm như vậy để tăng số đốt thân nằm sâu trong bùn, tăng số rễ, tăng số đốt lẻ.

-Tưới nước: Khi cây cao 15 - 20 cm cho nước ngập sâu 5 - 7 cm. Cây cao 25 - 30 cm, đưa nước ngập 15 - 20 cm. Cây cao 50 - 60 cm đưa nước ngập cách ngọn cây 15 - 20 cm.

- Phòng trừ sâu bệnh hại

+ Sâu hại: Rau cần thường bị các loại sâu xanh, sâu đo, bọ nhảy hại lá... gây hại. Phòng trừ bằng các loại thuốc thảo mộc như: Neembon, hạt củ đậu, Rotenon ... và các loại thuốc vi sinh như: BT, DelFil, Dipel...

+ Bệnh hại: Chủ yếu là bệnh sương mai làm thối đen lá, trong điều kiện nhiệt độ mát ( 15 - 220C), độ ẩm không khí cao 90 - 100% (trời âm u, mưa phùn). Phòng và trị bệnh bằng thuốc Alpine 80 WP, Ridomin MZ72 WP, Zineb 80Wp... Chú ý: Nồng độ, liều lượng, thời gian cách li theo đúng hướng dẫn in trên bao bì thuốc.

-Thu hoạch: Sau trồng 1,5 - 2 tháng là được thu hoạch. Khi thu hoạch dùng liềm sắc cắt cách gốc 2 - 3cm, rửa sạch, bó thành từng bó đem tiêu thụ. Tiếp tục bón thúc phân đạm + lân + kali và tro bếp sau khoảng 40 - 50 ngày nữa cho thu lứa tiếp theo.