Trái ấu

TRÁI ẤU

Thu hoạch trái ấu ở vùng Đồng Tháp Mười

Trái ấu

-Tên gọi khác: Củ ấu, ấu trụi, ấu nước, kỵ thực, năng thực (Trung Quốc).

-Tên tiếng Anh: The water caltrop, water chestnut, buffalo nut, bat nut, devil pod…

-Tên khoa học: Trapa natans L. và Trapa bicornis

Phân loại khoa học

Bộ (ordo):	Myrtales
Họ (familia):	Trapaceae
Chi (genus):	Trapa
Loài (species)	Trapa natans L. Trapa bicornis

Về phân loại khoa học thì cây ấu hiện nay có hai loài:

-Ấu gai (Trapa natans L.).

-Ấu sừng trâu (Trapa bicornis)

Phân bố

Tuy gọi là "củ" đây đúng ra là "quả" vì nó phát triển dưới nước đến khi già thì rụng và vùi xuống bùn nên được gọi là "củ".

Cây Củ ấu gồm vài loài thực vật thuộc chi Trapa. Chúng là cây thủy sinh, bản địa ở miền ôn đới Âu-Á và Phi Châu, thường mọc ở vùng nước đọng không quá 5 m sâu. Loài cây này được thuần hóa để trồng từ hàng ngàn năm trước ở Trung Quốc, ấn Độ và Châu Phi.

 Ở Việt Nam ghi nhận có ít nhất ba loài: ấu trụi (ấu có hai sừng tù, trồng ở Hải Phòng), ấu gai (ấu có hai sừng nhọn, trồng ở Thái Bình), và ấu sừng trâu (trồng ở Phú Thọ, trước đây mọc hoang và hiện nay được trồng ở ĐBSCL).

Mô tả

Cây sống dưới nước; thân ngắn, có lông. Có hai thứ lá: Lá nổi có phao ở cuống, hình quả trám, mép trên có răng cưa, dài 4-5cm, rộng 6-7cm, cuống dài 6-15cm, giữa có phao; lá chìm thì phiến lá giảm, phiến xẻ lông chim nhưng rất nhỏ nên trông chỉ còn có các đường gân. Hoa trắng mọc đơn độc hay ở kẽ lá; 4 lá đài, 4 cánh hoa, 4 nhị, bầu trung 2 ô, mỗi ô chứa một noãn. Quả thường gọi là “củ” có hai sừng, quả cao 35mm, rộng 5cm, sừng dài 2cm, đầu sừng hình mũi tên, sừng do các lá đài phát triển thành. Trong quả chứa một hạt ăn được.

Cây củ ấu được trồng ở các ao đầm khắp nơi trong nước ta. Trồng bằng hạt hay bằng chồi. Mùa hoa ( ở miền Bắc) vào các tháng 5-6; mùa quả vào các tháng 7-9. Quả cũng để ăn, vỏ quả và toàn cây dùng làm thuốc.Dung tươi hay phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Trong hạt ấu có tinh bột chừng 49%, và chừng 10,3% protit. Ngoài ra còn có Bicornin là một ellagitannin được tìm thấy trong loài Ấu sừng trâu  T. bicornis.

Công dụng

Củ ấu chủ yếu được nhân dân dùng luộc ăn hoặc chế biến thành bột trộn với mật hay đường làm bánh.

Quả sao cháy dùng chữa nhức đầu, choáng váng và cảm sốt. Ngày dùng 3-4 quả dưới dạng thuốc sắc. Vỏ quả sao cho thơm, sắc uống chữa sốt chữa mệt nhọc khi bị sốt rét, còn dùng chưã loét dạ dày, loét cổ tử cung. Toàn cây chữa trẻ con sài đầu, giải độc rượu, làm cho sáng mắt. Ngày dùng từ 10-16g dưới dạng thuốc sắc.  Dùng ngoài không kể liều lượng.

Trong sách Trung Quốc Dược Thảo (xuất bản năm 1694) có chỉ rằng nước nấu từ quả ấu có thể trị giảm sốt và giả rượu.

Ở Ấn Độ, quả ấu khô được người theo đạo Hindu luộc dùng để ăn chay và dùng trong các nghi lễ navratas.

Cây ấu đã được giới thiệu đến Bắc Mỹ vào khoảng năm 1874, và được trồng ở phía đông Hoa Kỳ , nơi mà nó đã trở thành một loài thực vật xâm lấn từ Vermont đến Virginia, hiện nay thuộc liệt vào loài cỏ dại thủy sinh độc hại ở các vùng Florida , North Carolina , và Washington.

Ở Úc , và New South Wales cây ấu gai đã được tuyên bố một loài cỏ dại độc hại.

Trong khi đó loài ấu sừng ở Châu Á gần như bị tiệt chủng do ô nhiểm nguồn nước tự nhiên.

Ẩm thực Việt Nam có một số món dùng củ ấu. Phổ thông nhất là củ ấu luộc, thường dùng làm món quà ăn chơi, nhưng cũng có khi dùng làm lương thực thay cơm vào cuối thu lúc giáp hạt ở Việt Nam. Ngoài ra là các món ba ba hầm củ ấu, giò heo hầm củ ấu, thịt heo quay nấu củ ấu cùng hành gừng. Một số loại chè cũng dùng củ ấu nấu với hạt sen, đường phèn, v.v

Lưu ý!

Trong thân, lá và quả ấu là nơi ký sinh của loài sán lá Fasciolopsis buski (Lankester, 1857). Nếu người và gia súc ăn lá và quả ấu còn sống có thể nhiểm sán lá Fasciolopsiasis qua đường ruột. Vào năm 1902 Odhner đã phát hiện sán lá ruột lớn nhất của con người (lên đến 7,5 cm chiều dài).

Tục ngữ Việt Nam có câu:

Thương nhau củ ấu cũng tròn

Ghét nhau đến quả bồ hòn cũng vuông

hoặc

Ghét nhau quả bồ hòn cũng ngọt.

Đồng dao Việt Nam cũng có nhắc đến "củ ấu có sừng".

Tài liệu tham khảo

1-http://vi.wikipedia.org/wiki/Cu_au

2-http://en.wikipedia.org/wiki/Water_caltrop
                                                                                                  Kỹ sư Hồ Đình Hải

Xem video: Về quê thưởng thức quả ấu sừng trâu