TRÁI ẤU
Thu hoạch trái ấu ở vùng Đồng Tháp Mười
Trái ấu
-Tên gọi khác: Củ ấu, ấu trụi, ấu nước, kỵ thực, năng thực (Trung Quốc).
-Tên tiếng Anh: The water caltrop, water chestnut, buffalo nut, bat nut, devil pod…
-Tên
khoa học: Trapa natans L. và Trapa bicornis
Phân
loại khoa học
Bộ (ordo):
|
|
Họ (familia):
|
|
Chi (genus):
|
|
Loài (species)
|
Trapa natans L.
Trapa bicornis
|
Về phân loại khoa học thì cây ấu hiện nay có hai loài:
-Ấu gai (Trapa natans
L.).
-Ấu sừng trâu (Trapa
bicornis)
Phân bố
Tuy gọi là "củ" đây đúng ra
là "quả" vì nó phát triển dưới nước đến khi già thì rụng và vùi xuống
bùn nên được gọi là "củ".
Cây Củ ấu gồm
vài loài thực vật thuộc chi Trapa.
Chúng là cây thủy sinh, bản địa ở miền ôn đới Âu-Á và Phi Châu, thường
mọc ở vùng nước đọng không quá 5 m sâu. Loài
cây này được thuần hóa để trồng từ hàng ngàn năm trước ở Trung Quốc, ấn Độ và
Châu Phi.
Ở Việt Nam ghi nhận có ít nhất ba loài: ấu
trụi (ấu có hai sừng tù, trồng ở Hải Phòng), ấu gai
(ấu có hai sừng nhọn, trồng ở Thái Bình), và ấu
sừng trâu (trồng ở Phú Thọ, trước đây mọc hoang và hiện nay được trồng ở ĐBSCL).
Mô tả
Cây sống dưới nước; thân ngắn, có lông. Có hai thứ lá: Lá
nổi có phao ở cuống, hình quả trám, mép trên có răng cưa, dài 4-5cm, rộng
6-7cm, cuống dài 6-15cm, giữa có phao; lá chìm thì phiến lá giảm, phiến xẻ lông
chim nhưng rất nhỏ nên trông chỉ còn có các đường gân. Hoa trắng mọc đơn độc
hay ở kẽ lá; 4 lá đài, 4 cánh hoa, 4 nhị, bầu trung 2 ô, mỗi ô chứa một noãn.
Quả thường gọi là “củ” có hai sừng, quả cao 35mm, rộng 5cm, sừng dài 2cm, đầu
sừng hình mũi tên, sừng do các lá đài phát triển thành. Trong quả chứa một hạt
ăn được.
Cây củ ấu được trồng ở các ao đầm khắp nơi trong nước ta.
Trồng bằng hạt hay bằng chồi. Mùa hoa ( ở miền Bắc) vào các tháng 5-6; mùa quả
vào các tháng 7-9. Quả cũng để ăn, vỏ quả và toàn cây dùng làm thuốc.Dung tươi
hay phơi hoặc sấy khô.
Thành phần hóa học
Trong hạt ấu có tinh bột chừng 49%, và chừng 10,3% protit. Ngoài
ra còn có Bicornin là
một ellagitannin được tìm thấy trong loài Ấu sừng trâu T. bicornis.
Công dụng
Củ ấu chủ yếu được nhân dân dùng luộc ăn hoặc chế biến thành
bột trộn với mật hay đường làm bánh.
Quả sao cháy dùng chữa nhức đầu, choáng váng và cảm sốt.
Ngày dùng 3-4 quả dưới dạng thuốc sắc. Vỏ quả sao cho thơm, sắc uống chữa sốt
chữa mệt nhọc khi bị sốt rét, còn dùng chưã loét dạ dày, loét cổ tử cung. Toàn
cây chữa trẻ con sài đầu, giải độc rượu, làm cho sáng mắt. Ngày dùng từ 10-16g
dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng.
Trong sách Trung Quốc Dược Thảo (xuất bản năm 1694) có chỉ rằng
nước nấu từ quả ấu có thể trị giảm sốt và giả rượu.
Ở Ấn Độ, quả ấu khô được người theo đạo
Hindu luộc dùng để ăn chay và dùng trong các nghi lễ navratas.
Cây ấu đã được giới thiệu đến Bắc Mỹ vào khoảng
năm 1874, và được trồng ở
phía đông Hoa Kỳ ,
nơi mà nó đã trở thành một loài thực vật xâm lấn từ Vermont đến Virginia, hiện nay
thuộc liệt vào loài cỏ dại thủy sinh độc hại ở các vùng Florida , North Carolina ,
và Washington.
Ở Úc , và New South Wales cây
ấu gai đã được tuyên bố một loài cỏ dại độc hại.
Trong khi đó loài ấu sừng ở Châu Á gần
như bị tiệt chủng do ô nhiểm nguồn nước tự nhiên.
Ẩm
thực Việt Nam có một
số món dùng củ ấu. Phổ thông nhất là củ ấu luộc, thường dùng làm món quà ăn
chơi, nhưng cũng có khi dùng làm lương thực thay cơm vào cuối thu lúc giáp hạt
ở Việt Nam. Ngoài ra là các món ba ba hầm
củ ấu, giò heo
hầm củ ấu, thịt heo quay nấu củ ấu cùng hành gừng. Một số loại chè cũng
dùng củ ấu nấu với hạt sen, đường phèn, v.v
Lưu ý!
Trong thân, lá và quả ấu là nơi ký sinh
của loài sán lá Fasciolopsis buski (Lankester, 1857). Nếu người và
gia súc ăn lá và quả ấu còn sống có thể nhiểm sán lá Fasciolopsiasis qua đường ruột. Vào năm 1902 Odhner đã
phát hiện sán lá ruột lớn nhất của con người (lên đến 7,5 cm chiều dài).
Tục
ngữ Việt Nam có câu:
Thương nhau củ ấu cũng tròn
Ghét nhau đến quả bồ hòn cũng
vuông
hoặc
Ghét nhau quả bồ hòn cũng ngọt.
Đồng dao Việt Nam cũng có nhắc đến
"củ ấu có sừng".
Tài liệu
tham khảo
2-http://en.wikipedia.org/wiki/Water_caltrop
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Xem video: Về quê thưởng thức quả ấu sừng trâu
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Xem video: Về quê thưởng thức quả ấu sừng trâu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét