CÂY ĐIỀU NHUỘM
Cây điều nhuộm
Hoa cây điều nhuộm
Quả cây điều nhuộm
Hạt cây điều nhuộm
-Tên gọi khác: Cây Điều màu, Cây Cà ri.
-Tên tiếng Anh: Achiote, Aploppas, Anatto, Annatto, Arnatto, Lipstick Tree.
-Tên tiếng Pháp: Atole, Roucou, Roucouyer.
-Tên khoa học: Bixa orellana L.
Phân loại khoa học
Giới (regnum):
|
Thực vật (Plantae)
|
Ngành (division):
|
Thực vật có hoa (Angiospermae)
|
Lớp (class):
|
Hai lá mầm (Eudicots)
|
Bộ (ordo):
|
Cẩm quỳ (Malvales)
|
Họ (familia):
|
Điều nhuộm (Bixaceae)
|
Chi (genus):
|
Điều nhuộm (Bixa)
|
Loài (species):
|
Bixa
orellana
|
Phân bố
Điều nhuộm hay
còn gọi là điều màu, cà ri (Bixa orellana) là một loài cây bụi
hay cây gỗ nhỏ thuộc họ Điều nhuộm (Bixaceae),
có nguồn gốc từ khu vực nhiệt đới của Châu Mỹ. Cây điều nhuộm có được trồng nhiều ở Bolivia, Brazil,
Colombia, Ecuador, Jamaica, Mexico, Peru, Puerto Rico và Cộng hòa Đô-mi-ni-ca.
Cây điều nhuộm đưọc nhập vào Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á, do người Tây Ban Nha đưa tới đây trong thế kỷ 17 để làm chất nhuộm màu thực phẩm có màu vàng đỏ. Sau này
được du nhập vào các nước Hoa Kỳ, Ấn Độ, Đông Nam Á và Châu Phi.
Ở một số nước Châu Âu (ví dụ như Anh, Đan Mạch, Thụy Điển,
Na Uy) cũng đã thuần hóa để trồng cây điều nhuộm nhưng loài này phát triển kém
hơn so với vùng nhiệt đới. Cây này cũng được trồng ở Hawai và các đảo ở Thái
Bình Dương.
Ở Việt Nam
Mô tả
Điều nhuộm là cây nhiệt đới, xanh lá quanh năm, có thể sống
tới 50 năm.
-Thân: Cây gổ nhỏ, cao 4-5 m, có thể đến 10 m, có nhiều cành.
-Lá: Lá đơn mềm, nhẵn, hình ba cạnh, đầu nhọn,
hình tim ở gốc, nhọn ở chóp, dài 12cm, rộng 7cm hoặc hơn; cuống phình ở đỉnh,
dài 3-4 cm.
-Hoa: Hoa tương đối lớn, có màu tía hay trắng, mọc thành chùy ngắn ở đầu cành ngọn hay các nhánh.
-Quả: Quả nang màu đỏ tím, bao bọc bởi gai cứng, mọc thành chùm, hình tim, mở bằng hai van, mỗi mảnh nang chứa nhiều hạt.
-Hạt: Trong mỗi quả có khoảng 50 hạt. Hạt hơi có dạng lập phương trên một
cuống ngắn, cuống hạt phồng lên thành một cái
áo, xung quanh hạt có lớp lổn nhổn màu đỏ.
Thành phần hóa học
Vỏ quả
chứa tinh dầu 0,05%, nhựa 1-1,65%, tamin, cellulose. Trong cơm quả có chất dễ
bay hơi 20-28%, oclean 4,0-5,5%, sucrose 3,5-5,2%, saponin, palmitin,
phytosterol, vitamin A.
Hạt chứa bixin, dầu có bixola, Bixin là một chất có tinh thể màu đỏ tươi. Nó là
một carotinoid và là thành phần của chất nhuộm màu đỏ. Ngoài ra còn có carotin
và nhiều carotinoid màu vàng. Trong cơm của hạt, còn có chất orelin màu vàng,
không có tinh thể.
-Cellulose:
từ 40% đến 45% cellulose.
-Đường
sucrose: từ 3,5% đến 5,5%.
-Chất
béo: cố định 3%.
-Sắc tố bixin
và norbixin : từ 4,5% lên 5,5%.
-Tinh
dầu: từ 0,3% đến 0,9%.
-Protein:
từ 13% đến 16%.
-Ngoài
ra trong hạt cây điều nhuộm còn có chất alpha-và beta-carotenoids và các thành
phần khác như selenium,
magiê, canxi.
Nguồn:
Công dụng
Cây điều nhuộm có quả nang khô, sản phẩm được thu hoạch chính
là hạt.
Trong hạt chứa các sắc tố bixin và norbixin được xem là các carotenoids
có màu đỏ đậm. Bixin được sử dụng như một chất màu, dùng trong thực phẩm bằng
cách tẩm màu trực tiếp từ nước trích của hạt qua đun nấu hay khai thác dạng màu
công nghiệp dể dùng trong chế biến thực phẩm, mỹ phẩm và dược phẩm.
a-Hạt cây
điều nhuộm dùng để lấy chất tạo màu:
-Cách lấy chất màu trong nấu nướng:
Cây điều nhuộm được trồng rải rác khắp nơi vừa làm cây lấy
màu thực phẩm vừa làm cây cảnh. Công dụng chính của nó là khai thác hạt có màu đỏ tươi để chế biến các món ăn.
Các sắc tố được chiết xuất đơn giản bằng cách giả nhỏ hạt
ngâm trong dung môi như giấm, rượu hay để nguyên hạt chiên trong dầu sôi. Dung
dịch màu đỏ dược tẩm vào thức ăn như một loại bơ thực vật, là chất tạo màu tự
nhiên không độc hại.
Ở Nam Mỹ chất màu hạt điều nhuộm dược chiên hoặc hấp với cơm
giống như cách nấu xôi gất ở Việt Nam, ngoài ra chất màu còn được dùng trong
các món nấu nướng với thịt, bột làm bánh và nước giải khát.
Ở Mexico
Hiện nay hạt của loài cây này là chất màu gia vị thường
xuyên trong các nhà bếp ở Mexico Mexico
+Một chuẩn bị hỗn hợp gia vị:
-1/4 chén Hạt Cari (hạt điều nhuộm).
-1 muỗng canh hạt rau mùi (hạt cải).
-1 muỗng canh rau hạt cây Kinh giới (Origanum majorana), loài cây rau thơm có nguồn gốc ở khu vực Địa Trung
Hải, được trồng làm dược liệu ở Việt Nam
-1 thìa cà phê hạt thìa là.
-1 muỗng cà phê hạt tiêu đen.
-2 thìa bột hoa cây đinh hương (Syzygium aromaticum)
-1 muỗng cà phê muối
-5 củ tỏi, bóc vỏ
-1/2 chén nước cam đắng (Seville
Nghiền các loại gia vị trên trong máy xay hoặc giả nát trong
cối thành một hổn hợp sền sệt. Từ hổn hợp này dùng để làm nước chấm hoặc ướp
vào thịt 4-6 giờ rồi đem nướng, sẽ có món thịt nướng Mexico Pakistan
Ở Hoa Kỳ Các sắc tố Bixin và Norbixin trong cây điều nhuộm
được xem như các chất carotenoids an toàn trong thực phẩm. Ở Mỹ cơ quan kiểm
nghiệm thực phẩm miễn trừ thủ tục phân tích và kiểm tra tính an toàn khi đăng
ký sản xuất các phẩm màu từ hạt điều nhuộm vì nó được công nhận là chất màu an
toàn. Phẩm màu chiết xuất từ cây điều nhuộm được tẩm vào pho mát, cá, dầu xà
lách, bơ, bắp rang, nước uống, và bánh mì.
Ở Ấn Độ dùng màu hạt điều nhuộm để nấu món cà ri có màu đỏ
đậm, thay cho bột nghệ hay hòa chung bột nghệ để cà ri có màu đậm hơn.
Ở Việt Nam
Hiện nay hạt hoặc dầu ăn có màu từ hạt điều nhuộm được bán
phổ biến ở các quầy gia vị ở nhiều nước Châu Á và Châu Âu.
b-Hạt cây điều nhuộm dùng trong công nghiệp chiết rút chất màu
thực phẩm:
Chất màu trong hạt cây điều nhuộm có giá trị thương mại đặc
biệt tại Hoa Kỳ bởi vì Cục Quản lý Thực phẩm và Dược xem xét chất màu trong hạt
điều nhuộm là chất màu an toàn.
Sắc tố trong hạt cây điều nhuộm có màu đỏ đậm dùng trong
công nghiệp thực phẩm rẻ hơn nhiều so với các sắc tố beta corotene chiết xuất
từ các thực vật khác.
Nhiều công ty thực phẩm, mỹ phẩm và dược phẩm ở một số nước
như Hoa Kỳ , Brazil
c-Hạt của cây điều nhuộm dùng làm nước trà:
Các bộ lạc người bản địa ở Nam Mỹ dùng hạt cây điều nhuộm
phơi khô, bảo quản lâu dài và rang sơ dùng để nấu nước uống như nước trà hàng
ngày, loại nước này có vị thơm, màu vàng dậm, uống không bị mất ngủ như trà.
Ở Ecuador (Nam Mỹ), Bộ tộc Piura dùng lá và đọt non cây điều nhuộm để nấu uống như
trà, họ cho rằng loại nước uống này có kích thích tình dục, lấy lại phong độ
cho quý ông và quý bà.
Người thổ dân Nam Mỹ uống loại nước này có sức khỏe rất tốt,
ít bị bệnh tật!
Thiết nghĩ các bạn nên tìm trồng loài cây này để làm cảnh
(rất dể trồng) và dùng hạt để làm trà điều, một thức uống rất an toàn và có tác
dụng tốt cho sức khỏe!
(Theo Taylor, L. 2002 Thảo dược bí mật của các rừng mưa
nhiệt đới.)
d-Các bộ phận của cây điều nhuộm dùng làm thuốc:
+They Đông y: Hạt cây điều
nhuộm có tác dụng thu liễm thoái nhiệt. Hoa có tác dụng bổ huyết trừ lỵ; lá
cũng có tác dụng hạ nhiệt.
Ở các nước Đông Dương, Inđônêxia, Trung Quốc, chất màu của
Điền nhuộm dùng làm thuốc săn da và xổ nhẹ.
Ở Campuchia, lá được xem như có tính chất hạ nhiệt, thường
dùng chữa sốt phát ban, sốt rét và các chứng sốt khác. Nước chiết hạt là chất
màu da cam dùng để nhuộm màu thức ăn, lụa, bông. Người ta dùng lá tươi đã sao
khô sắc uống, 20-30g mỗi ngày; hoặc dùng lá tươi nấu nước tắm. Dùng ngoài
không kể liều lượng.
+Theo kinh nghiệm dân gian Nam
- Ở Châu Mỹ, người ta dùng cơm quả và hạt làm thuốc tẩy
giun. Ởnhiều nước nhiệt đới, người ta thường dùng nó chữa lỵ.
-Ở Brazil, lá cây điều nhuộm được sử dụng để điều trị chứng
ợ nóng và đau dạ dày do thức ăn cay gây ra, và như là một chất lợi tiểu. Nó
cũng được dùng để trị bệnh sốt và sốt rét, lá đâm nhuyễn đắp ngoài để điều trị
bỏng.
-Ở Suriname
-Ở Colombia
-Ở Peru
+Theo Y học hiện
đại
-Kết quả các
Nghiên cứu khoa học:
Phần lớn thí nghiệm xác nhận hiệu quả sử dụng các bộ phận
cây điều nhuộm làm thuốc truyền thống ở Nam Mỹ và cung cấp thêm nhiều thông tin
mới:
-Chiết xuất từ nước ở rể cây điều nhuộm đã chứng minh hoạt
động hạ huyết áp ở chuột, đúng như các thảo dược ở Peru
-Chiết xuất từ đọt và lá non của cây điều nhuộm chứng minh
tác dụng gây dãn cơ trơn ở lợn và giảm tiết của dạ dày ở chuột, giúp giải thích
việc sử dụng nó như là một chất trợ giúp tiêu hóa và rối loạn dạ dày.
-Chiết xuất từ hạt cây điều nhuộm chứng minh có làm giảm
lượng đường máu ở một số loài động vật.
-Lá cây điều nhuộm có tác động ức chế aldose reductase - một
quá trình liên quan đến hệ thần kinh kích hoạt tiểu đường.
-Một nghiên cứu năm 2000 đã xác nhận hiệu quả của chiết xuất
lá và vỏ cây điều nhuộm có tác dụng trung hòa nọc rắn ở những con chuột được
tiêm nọc độc rắn.
-Một thí nghiệm nghiên cứu năm 1995 chứng minh dịch chiết từ
hoa và là của cây điều nhuộm trong ống nghiệm có hoạt tính kháng khuẩn chống
lại vi khuẩn bao gồm cả E. coli và Staphylococcus. Điều này xác minh tính
đúng đắn của Y học cổ truyền Nam Mỹ sử dụng của nó hổ trợ trong điều trị các
bệnh lậu và bệnh nhiễm trùng.
-Các ứng dụng
trong Tây y:
-Các nghiên cứu ở Brazil
-Tây Y Hoa Kỳ công nhận liều dùng 1-20 mg sắc tố Bixin từ
cây điều nhuộm hàng ngày có tác dụng làm giảm cholesterol cao và huyết áp cao.
Dùng liều lượng cao có tác dụng lợi tiểu.
d-Các công dụng khác của cây điều nhuộm:
-Hạt cây điều
nhuộm được dùng làm son môi:
Người bản địa ở Châu Mỹ (Nam Mỹ và ở Hoa Kỳ) dùng nước ép từ
hạt cây điều nhuộm để vẻ hoa văn trên cơ thể (nam giới). Phụ nữ dùng làm chất
son bôi môi để làm đẹp.
-Hạt cây điều
nhuộm được dùng làm thuốc nhuộm tóc:
Người đàn ông trong Bộ lạc Tsáchila của Ecuador Colorados
-Hạt cây điều
nhuộm được dùng làm phẩm màu trong công nghiệp:
Hạt cây điều nhuộm cũng được sử dụng như là một loại thuốc
nhuộm tự nhiên cho vải và len và đôi khi được sử dụng trong sơn, dầu bóng, sơn
mài, mỹ phẩm, xà phòng và các ngành công nghiệp.
Tài liệu
tham khảo
Kỹ sư Hồ
Đình Hải
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét