SO ĐŨA
-Tên gọi khác: Su đũa, điền thanh hoa lớn.
-Tên tiếng Anh: Sesbania, Corkwood Tree,
Hummingbird Tree.
-Tên đồng nghĩa: Aeschynomene grandiflora.
Bông so đủa trắng
Phân loại thực vật
Bộ (ordo):
|
Đậu (Fabales).
|
Họ (familia):
|
Đậu
(Fabaceae).
|
Phân họ (subfamilia):
|
Đậu
(Faboideae).
|
Tông (tribus):
|
Sesbanieae
|
Chi (genus):
|
|
Loài (species):
|
Phân bố
So đũa (danh pháp khoa học: Sesbania grandiflora) là một loài cây thân gổ lớn nhỏ thuộc chi Sesbania trong họ Đậu (Fabaceae).
Người ta tin nó có nguồn gốc từ Ấn
Độ hay Đông Nam Á và mọc ở những nơi nóng ẩm.
Cây so đủa phân bố nhiều ở các vùng
nhiệt đới Châu Á như Ấn Độ, Malaysia, Indonesia,
và Việt Nam từ mực nước biển 1- 800 m, cây có thể mọc hoang hoặc trồng theo bờ
ruộng, ven đê, ven đường, trong sân, vườn…
Ở Việt Nam cây so đủa phát triển mạnh ở
Miền trung trở vào. Ở Nam Bộ cây so đủa mọc hoang hoặc được trồng theo bờ kênh,
bờ ruộng, đất vườn.
Ngoài ra cây so đủa
còn được trồng ở miền Nam Florida (Mỹ), miền nam Mexico và hầu hết các nước
Trung Mỹ đến Nam Mỹ. Để làm nguyên liệu làm bột giấy và trồng nấm (NAS, 1980).
Mô tả
-Thân cây
so đũa cao 5-10 m, sống kéo dài 5-10 năm, là cây buội lớn với nhiều cành, lá
phát triển. Thân cành của cây so đủa được dùng làm cuổi đun, làm nguyên liệu
bột giấy, nguyên liệu để trồng nấm mộc nhĩ, bào ngư..Thân có vỏ dầy, sần sùi và
tiết ra mủ đỏ.
-Rể thuộc
loại rể cọc, có nhiều rể phụ ăn cạn và rể non có thể được vi khuẩn cộng sinh để
tạo nốt sần có khả năng tổng hợp đạm từ không khí.
-Lá kép
lông chim, mọc so le, gồm 20-25 đôi lá chét, hình bầu dục thuôn, lá bẹ rụng sớm
và lá non mọc nhiều vào đầu mùa mưa.
-Hoa to,
mọc thành chùm ngắn có 3-5 cái thõng xuống ở nách lá, dạng hoa môi dài 7-8 cm,
màu trắng đôi khi hồng.màu trắng hay hồng (dạng biến thể).
-Quả
nang tự khai, dài như quả đậu đũa thót lại ở hai đầu, dài 30-50 cm, dẹt, hơi
hẹp lại ở khoảng cách giữa các hạt.
-Hạt hình
thận, màu vàng sậm đến nâu.
So đủa hoa tím: dạng biến thể của cây so đủa
Thành phần hóa học
Theo James A. Duke (Ấn Độ)-1983 thì
thành phần hóa học của lá và hoa cây so đủa đã trích nước như sau:
Thành phần (100 gam)
|
Lá trích nước
|
Hoa trích nước
|
Calori
Protein
Chất
béo
Đường
bột
Chất
xơ
Tro
Vôi
Lân
Natri
Kali
Thiamine
Riboflavin
Niacin
Vitamin C
Sắt
|
321 calo
36,3 g
7,5 g
47,1 g
9,7 g
9,2 g
1.648 mg
258 mg
21 mg
2.005 mg
1 mg
1,04 mg
9,17 mg
242
mg
-
|
345 calo
14,5 g
3,6 g
77,3 g
10,9 g
4,5 g
145 mg
290 mg
291 mg
1400 mg
0,91 mg
0,72 mg
14,54 mg
473 mg
5,4 mg
|
Cách sử dụng cây so đủa ở một số nước Châu Á
a-Lá so đủa dùng
trong chăn nuôi: Lá so đủa là thức ăn khoái
khẩu của loài dê. Lá so đủa tươi còn được dùng làm thức ăn cho cá mè, trắm cỏ,
rô phi. Ngoài ra lá so đủa tươi ủ chua làm thức ăn cho bò, heo rất tốt.
b-Lá so đủa dùng
để ủ phân xanh: Cành non và lá cây so đủa
dùng để ủ phân xanh rất tốt.
c-Thân, nhánh cây
so đũa làm cuổi đun: Ở nông thôn còn dùng
thân, nhánh cây so đủa để làm cuổi đun.
d-Thân cây so đủa
dùng làm nguyên liệu trồng nấm: Thân cây so
đủa tươi cưa khúc dùng để trồng nấm mộc nhĩ rất tốt. Hiện nay thân cây so đủa
còn được dùng máy băm nhuyễn làm giá thể trồng nấm bào ngư, nấm đông cô rất
tốt.
e-Thân cây so đủa
dùng làm nguyên liệu bột giấy: Nhiều công
ty khai thác gổ so đủa để xay làm bột giấy có chất lượng tốt.
f- Bông so đủa
dùng như rau đặc sản cao cấp: Bông so đủa
tươi có thể được bóp gỏi để ăn sống, để nấu canh chua hoặc nhúng lẩu ăn rất
ngon.
g- Bông so đủa
dùng để mưới dưa chua: Bông so đủa tươi
phơi héo có thể được dùng để muối dưa rất mau chua và ăn rất ngon.
h-Nhiều bộ phận
của cây so đủa được dùng làm thuốc: Ở Việt Nam
Các bộ phận cây so đủa dùng làm thuốc
Trong vỏ cây so đủa có chất gôm nhựa, hai chất màu là agathin
màu đỏ và xanthoagathin màu vàng. Còn có basorin, một chất nhựa, tanin.
Vỏ cây so đủa có vị đắng, chát; có tác dụng làm thuốc bổ
đắng giúp ăn ngon cơm, dễ tiêu hoá. Còn dùng chữa lỵ, ỉa chảy, viêm ruột. Hoa
và lá dùng chữa cảm cúm,hạ nhiệt.
Ở Ấn Độ, vỏ cây dùng đun thuốc uống trị đậu mùa, sốt, kiết
lỵ, mắt, sốt, đau đầu, bệnh đậu mùa, vết loét và viêm miệng. (Duke và Wain, 1981).
Nhựa vỏ cây dùng làm thuốc săn da..
Dịch của hoa và của lá so đũa là một vị thuốc dân gian ở Ấn Độ để trị chứng sổ
mũi, đau đầu. Khi vào mũi, nó tạo ra sự tiết nhiều dịch và làm tan biến đi cảm
giác đau nhức và nặng nề ở trên đỉnh đầu. Nước sắc hoa cũng dùng để tẩy.
Trong y học Vệ đà, lá cây so đũa được sử dụng để điều trị
chứng động kinh và các nghiên cứu trên lâm sàng đã chứng minh tác dụng chống co
giật của lá so đũa rất hiệu nghiệm.
Người dân Ấn Độ rất tín ngưỡng bông so đũa và xem đấy là đại
diện cho thần Siva. Cũng theo y học Vệ đà, trái và hạt so đũa có tính nhuận
tràng, kích thích trí tuệ, chống thiếu máu, viêm phế quản, sốt, đau, khát nước,
làm giảm kích thước các khối u.
Hoa dùng để chữa vàng da, viêm phế quản, bệnh gút, phù thũng
và sốt cách nhật. Rễ dùng để chữa viêm nhiễm, giun sán, động kinh, ngứa, bệnh
phong, bệnh quáng gà.
Nước ép từ lá ngậm trong miệng có tác dụng chống cảm cúm,
viêm họng và điều trị lở lóet vòm họng, chữa đau nhức răng
Người Malaysia
Y học cổ truyền ở Philippines
Tại Java, người ta dùng so đũa trị nấm và các rối loạn tiêu
hóa ở trẻ con.
Ở Thái Lan, vỏ thân được dùng ngoài trị
xuất huyết và làm săn da.
Ở Campuchia, người ta dùng vỏ cây so đũa chữa bệnh ghẻ
ngứa, dùng nước ép lá khử giun, tăng lực, chữa vàng da, sốt, bệnh gút, bệnh
phong cùi.
Các bài thuốc từ cây từ cây so đủa:
1-Thuốc bổ đắng
dùng để khai vị: Vỏ cây so đũa thái mỏng 100g, ngâm
trong 1 lít rượu 40otừ 15 ngày đến 1 tháng, ngày uống 15-30ml làm
thuốc bổ đắng, khai vị. Bài thuốc này còn dùng
chữa lỵ, ỉa chảy và viêm ruột ( theo bài thuốc dân gian Ấn Độ).
2-Trị cảm cúm: Hoa và lá giã nát, vắt nước nhỏ mũi trị cảm cúm (theo Y học cổ truyền Việt Nam
3-Trị bệnh tưa
lưỡi: Vỏ thân tươi giã nát lấy nước hoặc nhựa vỏ cây dùng dưới dạng bột hay nước sắc bôi chữa tưa lưỡi (theo Y học cổ truyền Việt Nam
4-Chữa nhức răng: Lấy vỏ cây so đũa vạc bỏ lớp da sù sì ở bên ngoài, rồi đem băm nhỏ, bỏ vào nồi hay ấm,
thêm một chút nước, nấu sôi lên cho đặc được chừng nào hay chừng ấy. Mỗi lần
cần, rót nửa chén cho thêm chút muối ngậm 3-4 lần trong ngày. Nếu răng sưng có
mủ, răng lung lay nhức, ngậm chừng 2 ngày thì hết, mỗi lần ngậm lâu chừng 10
phút, nhổ bỏ rồi ngậm tiếp (theo kinh nghiệm nhân dân ở Sóc Trăng).
5-Trị sưng, nhức: Một số nơi dùng bột rễ cây trộn với nước đắp để trị sưng
nhức (đặc biệt là chà xát lên nơi khớp viêm sưng), làm giảm đau và hạ sốt (theo
DS Lê Kim Phụng).
6-Trị bong gân,
bầm tím: Người Malaysia
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét