LÁ CÁCH
Cây cách
-Tên gọi khác: Vọng cách, Cách biển.
-Tên tiếng Anh: Creek Premna
-Tên khoa học: Premna serratifolia L.
-Tên đồng nghĩa: Premna corymbosa (Burm.
f.) Rottl. et Willd.; P.integrifolia
L.; P. obtusifolia R. Br.; P. integrifolia var. obtusifolia (R. Br.) P'ei; Cornutia corymbosa Burm.
Phân loại khoa học
Bộ (ordo):
|
Hoa môi (Lamiales).
|
Họ (familia):
|
Họ Cỏ Roi ngựa (Verbenaceae).
|
Phân họ (subfamilia):
|
|
Chi (genus):
|
Premna
|
Loài (species):
|
Premna serratifolia L.
|
Phân bố
Cây cách có nguồn gốc ở Châu Á, phát
sinh từ Ấn Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam. Hiện nay cây cách phát
triển rộng ở Châu Á, Châu Phi, Châu Úc và các đảo Thái Bình Dương.
Ở Việt Nam, cây cách mọc hoang và được
trồng ở đồng bằng và vùng núi để lấy lá làm gia vị ăn gỏi cá. Rễ, lá có thể thu hái quanh năm. Lá lấy về, rửa sạch, phơi
hay sấy khô hoặc sao vàng mà dùng làm thuốc.
Mô tả
-Thân:
Là cây gỗ nhỏ thường cao 2-5 mét, phân
nhánh nhiều, có khi mọc leo, thường có gai.
-Rể:
Rể cọc, gồm rể cái và nhiều rể con ăn sâu vào đất.
-Lá:
Có hình dạng và màu sắc rất thay đổi, hình trái xoan
hay trái xoan bầu dục, gốc tròn hay hình tim, hơi bất xứng, chóp tù hay có mũi
ngắn, dài tới 16 cm, rộng 12 cm hay hơn, rìa lá nguyên hoặc hơi khía răng ở
phần trên, có ít lông ở dưới, nhất là trên các gân. Lá non có màu xanh nhạt,
khi già màu xanh đậm.
-Hoa:
Kích thước nhỏ, nhiều, màu trắng lục xám, họp thành
ngù ở ngọn cây.
-Quả: Hình trứng, màu đen khi chín, rộng cỡ 3-4 mm, có 4 ô, mỗi ô
chứa một hạt.
Cây cách thích nghi trên vùng nước mặn, nước lợ và nước
ngọt. Có thệ sống ngoài trảng nắng hay nơi có bóng râm nhẹ.
Thành phần hóa học
Toàn cây có mùi rất khó chịu nhưng lá có mùi thơm hơi hắc;
còn rễ có vị đắng, nóng có mùi dễ chịu. Nó chứa một tinh dầu thơm và một chất
màu màu vàng. Vỏ cây chứa 2 alcaloid là premnin và ganiarin. Premnin có tác
dụng giống thần kinh giao cảm; nó làm giảm sức co của tim và làm dãn nở đồng
tử.
Công dụng
a-
Lá cách dùng như một loại rau
1-Dùng làm rau
sống: Lá cách có mùi thơm hơi hắc, được
trộn chung các loại rau sống khác. Lá cách sống thích hợp khi chấm mắm kho,
cuốn với thịt nướng, thịt chiên, cá nướng. Đôi khi dùng làm rau nhúng lẩu.
2-Dùng làm rau
luộc:Lá cách non dùng luộc chung với các
loại rau khác làm tăng mùi thơm.
3-Dùng để xào: Lá cách non xắt nhuyễn dùng để xào với thịt trâu, bò, rắn,
ếch, nhái, lươn… có khẩu vị rất ngon.
Ếch xào lá cách
Lươn um lá cách
b-Các
bộ phận của cây cách dùng như bài thuốc
-Theo kinh nghiệm y học cổ truyền các nước Đông Nam Á dùng
lá cách làm thuốc lợi thiểu, giải độc, trị ho, trợ tiêu hóa, lợi sữa, lợi kinh,
trị kiết lỵ và thấp khớp. Liều dùng: cành lá khô 20 - 30 g (tươi 50 - 100 g)
sắc uống.
-Cành Cách cỡ ngón chân cái, phơi héo rồi đun vào bếp than,
đầu kia sẽ xì ra bọt nước, dùng để thoa lên vết chàm, dị ứng, vết lở loét và
mụn nhọt cho mau lành.
-Ở Ấn Độ: Cây được dùng trị đau dây thần kinh, rễ dùng trị
di chứng xuất huyết não. Lá được dùng trị cảm lạnh và sốt, trị đầy hơi và dùng
dưới dạng xúp làm thuốc lợi tiêu hoá, gây trung tiện.
-Ở Indonesia
-Theo các nghiên cứu khoa học, thân, cành, lá Cách chứa
alcaloid: premnin, granimin có tính cường giao cảm thần kinh, nghĩa là làm co
mạch, tăng huyết áp, tiết nước bọt, nở đồng tử, tăng nhu động ruột, nở khí
quản…cho nên khi uống nước sắc cành, lá Cách bạn cảm thấy hưng phấn, hết mệt
mỏi, ăn ngon miệng và khỏe ra...
Tuy nhiên, mặc dù những nghiên cứu về độc tính cho thấy với
liều uống 2 g trích tinh lá cách/kg cơ thể súc vật thí nghiệm không gây ngộ độc
nào, nhưng ta chỉ nên dùng thuốc từ vài ba ngày đến vài tuần để trị bệnh rồi
nghỉ chứ đừng uống thường xuyên có thể gây cao huyết áp, vì cây có tính cường
trực giao cảm thần kinh.
-Tác dụng cường giao cảm thần kinh này của cây Cách cũng
giải thích công dụng làm thuốc lợi sữa, lợi kinh, trị nhức mỏi, thấp khớp trong
kinh nghiệm dân gian.
-Nước sắc cây Cách cũng có tính kháng sinh mạnh trong việc
chống nhiễm trùng đường ruột, ngộ độc thực phẩm, lỵ trực trùng. Nước sắc đặc
bôi mụt, nhọt ngoài da.
-Theo Y học cổ truyền Việt Nam
-Từ năm 2008 các nhà khoa học thuộc Viện dược liệu, Viện
khoa học công nghệ đã phối hợp cùng 2 trường Đại học Y và Dược Hà Nội tiến hành
đề tài “Nghiên cứu tác dụng chống viêm của cao lỏng lá vọng cách trên thực
nghiệm”, “Nghiên cứu đặc điểm thực vật, thành phần hóa học và một số tác dụng
sinh học của cây vọng cách thu hái ở Nam Định” (là Luận án tiến sỹ dược học
Nguyễn Thị Bích Hằng – năm 2010).
Đây là những bằng chứng khoa học đầu tiên về tác dụng sinh
học của loài cây này. Kết quả các nghiên cứu trên cho thấy lá vọng cách có tác
dụng bảo vệ gan, chống viêm và giảm đau trên mô hình thực nghiệm với chuột. Cao
lỏng lá vọng cách làm giảm men gan ALT, biểu hiện tổn thương gan giảm.
Kết quả của nghiên cứu này cũng đồng nhất với tác dụng bảo
vệ gan.
Một số bài thuốc từ cây cách
1-Bài thuốc chỉ
định và phối hợp: Được dùng trị phù do gan,
xơ gan và trị lỵ. Còn dùng trị thấp khớp và làm thuốc lợi sữa. Ngày dùng 8-12g
lá, đọt cây; rễ dùng với liều ít hơn ( theo Y học cổ truyền Việt Nam
2-Chữa lỵ: Dùng lá Cách tươi 30g, giã nát, thêm nước sôi để nguội vào
khuấy đều, vắt nước, thêm tí đường cho ngọt mà uống. Ngày dùng 30-40ml. Trẻ em
dùng nửa liều của người lớn. Cũng có thể dùng lá khô với liều 10-15g mỗi ngày,
sắc uống ( theo Y học cổ truyền Việt Nam
3-Hậu sản vàng da: Dùng lá Cách phối hợp với thân, lá cây Nhân trần và thân,
lá cây Cối xay, liều lượng bằng nhau 12g sắc nước uống ( theo Y học cổ truyền
Việt Nam
4-Chửa phong tê,
thấp khớp,lợi sữa cho phụ nữ sinh con: Lá
cách được dùng dưới dạng sắc uống. Mỗi ngày dùng 30-40g lá tươi hoặc 15-20g lá
rễ (theo Y học cổ truyền Ấn Độ).
5-Giải độc bia,
rượu: Ăn nhiều lá cách non hoặc luộc, xào
có tác dụng giải độc bia, rượu (theo kinh nghiệm dân gian Nam Bộ).
Lưu ý! Do tác dụng giả rượu, bia nên khi nhậu với đặc sản xào lá
cách có thể làm tăng đô!
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Xem video: Công dụng của cây cách
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Xem video: Công dụng của cây cách
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét