CÂY CHÙM RUỘT
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Cập nhật ngày 4/4/2012
-Tên gọi khác: Cây Tầm ruột, Cây Tùm ruột.
-Tên tiếng Anh: Otaheite
gooseberry, Malay gooseberry, Tahitian gooseberry, country gooseberry, star gooseberry, West India gooseberry, simply gooseberry tree.
-Tên đồng nghĩa: Ph. distichus; Cicca
acida ; C. disticha; Averrhoa
acida.
Phân loại khoa học:
(Theo Hệ
thống APG III-2009).
Giới (regnum):
|
Thực vật (Plantae)
|
Ngành (phylum):
|
Thực vật có hoa (Angiospermae)
|
Lớp (class):
|
Hai lá mầm thật (Eudicots)
|
Phân lớp (subclass):
|
Hoa hồng (Rosids)
|
Sơ ri (Malpighiales)
|
|
Diệp hạ Châu (Phyllanthaceae)
|
|
Tông (tribus):
|
Diệp hạ châu (Phyllantheae)
|
Flueggeinae
|
|
Chi (genus):
|
Diệp hạ châu (Phyllanthus)
|
Phyllanthus acidus
|
Trong hệ thống Cronquist cũ thì Cây chùm ruột được đặt trong bộ Hoa hồng (Rosales). Họ Oxalidaceae (Họ Chua me đất): Họ này có 6 chi với 770 loài.
Hệ
thống APG III-2009 sắp xết lại nhiều loài thuộc các Bộ, Họ khác nhau
có liên quan đến di truyền phân tử để lập thành Họ Điệp hạ châu mới (Phyllanthaceae) mở rộng hơn với 8 Tông, 55-58 Chi và
khoảng 2000 loài.
Trong đó Chi Diệp Hạ châu mới (Phyllanthus) là một Chi lớn nhất trong thực vật có hoa, chứa trên 1.200 loài, hay
trên một nửa số loài trong họ Diệp hạ châu (quả
mọc ngay dưới nách lá kép).
Do đó muốn tra cứu về cây chùm ruột (Phyllanthus acidus) nên tham khảo các tên đồng nghĩa của nó trong các hệ thống
phân loại cũ hơn.
Phân bố
Chùm ruột, còn gọi là tầm ruột (Phyllanthus acidus) là loài
cây duy nhất có quả ăn được trong họ Phyllanthaceae. Cây
chùm ruột vừa được trồng làm cây cảnh vừa lấy quả.
Cây chùm ruột có nguồn gốc từ Madagascar
Hiện nay trên thế giới cây chùm ruột được trồng ở các nước:
Đảo Guam (tên ceremai) , Indonesia (tên ceremai hoặc cerama), Miền Nam
Việt Nam (chùm ruột), Cambodia (kantuet),
Thái Lan (mayom), Lào (cerme), Bắc Mã
Lai (chermai), Ấn Độ (chalmeri và harpharoi), Philippines (iba ở Tagalog và karmay ở Ilokano), Ở Mỹ được
trồng tại đảo Hawaii và phía Nam của bang Florida (country gooseberry).
Ngoài ra cây chùm ruột còn được
trồng ở Ecuador, El Salvador, Mexico,
Colombia, Venezuela, Surinam, Peru và Brazil.
Ở Việt Nam, cây chùm ruột trồng phổ biến ở miền Nam vừa làm
cây cảnh trước sân, trong vườn vừa được dùng làm rau, lấy quả.
Ở Việt Nam
-Chùm ruột ngọt (ít chua): được dùng để ăn chơi, làm mứt.
-Chùm ruột chua: được dùng để ăn chơi, làm mứt và lấy chất
chua để nấu canh.
Mô tả
-Thân: Chùm ruột là loại cây thân gổ lớn, đạt chiều cao trung bình 4-6 mét, cây cao nhất có thể đạt đến 10 m. Có tán
rộng và hoa màu hồng rất đẹp, thường được trồng như một loại cây cảnh ở sân nhà
hay trong vườn.
Thân cây có gổ bở, nhiều cành mọc từ thân chính, cành dòn dể
gãy.
Nhánh cây sần sùi vì vết sẹo
của những cuống lá cũ. Ở cuối mỗi cành chính có nhiều
cành nhỏ màu xanh, dài từ 15 đến 30 cm, mọc thành chùm dày đặc.
-Rể: Rể mọc khỏe, ăn sâu và lan rộng.
-Lá: Lá kép mọc so le, lá chét hình trứng, dài 4-5 cm, rộng 1,5-2 cm.
-Hoa: Hoa chùm ruột màu hồng, nở từng chùm. Cây chùm ruột nở hoa vào tháng 3-5, kết quả vào tháng 6-8.
-Quả: Hình tròn, chia thành 6 múi, màu xanh nhạt, có đường kính khoảng
2-2,5 cm. Quả mọc từng chùm theo các cành
non và kể cả ở cành già hay ngay trên thân, có vỏ từ màu xanh non đến vàng nhạt
và mờ đục như sáp. Hình dáng và hương vị của trái tùy thuộc vào giống.
-Hạt: Hạt cứng, to, nằm ở trung tâm của quả. Mỗi quả chỉ có 1 hạt.
Thành phần hóa học
-Theo Les plantes médicales thì chùm ruột có nhiều nước, vị
rất chua do chứa nhiều a xít oxalic, chất nhầy, giàu pectin, glucid, khoáng
chất và vitamin C .
-Quả chùm ruột chứa 0,73- 0,90% Protid, 0,6-0,76% Lipid,
5,89 -7,29% Glucid, lượng vitamin C đạt tới 40 mg %. Vỏ rễ chứa Saponin, Acide
Galic và Tanin. Một số hợp chất Triterpen (Philanthol, B-Amiryn), còn nhiều
Acide Phenol.
Công dụng
Lá chùm ruột được sử dụng làm rau sống. Quả dùng trong các
món gỏi, làm nước uống, nước xốt hay làm mứt hay ngâm rượu. Khi nấu ở nhiệt độ
cao sẽ chuyển sang màu đỏ rất đẹp.
a-Lá chùm ruột non dùng làm rau :
-Lá chùm ruột non dùng làm rau sống ăn chung với rau tập
tàng của người Nam Bộ.
- Lá chùm ruột có vị chua nhẹ, được sử dụng để gói nem chua
và để trên mặt hũ mắm vì có tính sát khuẩn mạnh. Ngoài ra lá chùm ruột non dược
có tác dụng kích hoạt quá trình lên men chua của nem và mắm chua nhanh hơn.
-Lá chùm ruột non có khi được nấu lên ăn như một loại
rau.
b-Quả chùm ruột dùng để ăn chơi:
-Quả chùm ruột ngọt già có vị chua ngọt, thanh được trẻ con
và người lớn thích ăn.
-Quả chùm ruột chua
già củng được nhiều người thích ăn với muối ớt, nhất là quí cô và các bà bầu.
-Múc một muỗng chùm ruột giã cùng với tôm khô, một chút vị
ngọt ngọt cay cay... món ăn vặt dân dã của những buổi trưa hè ở Nam Bộ.
Lưu ý: Những người mắc bệnh
gout và sỏi thận không nên ăn chùm ruột, vì trái chứa nhiều a xít oxalic.
c-Quả chùm ruột chua được dùng để nấu canh chua:
Quả chùm ruột chua non hoặc già được nấu riêng, khi nước sôi
dầm cho thịt quả tan, dùng rây lọc loại bỏ hạt, lấy nước chua nấu canh, nấu lẫu
chua.
Canh chua chùm ruột có vị chua đầm rất dể ăn, người dân Nam
Bộ thường dùng quả chùm ruột để nấu canh chua với cá đồng, lươn, ếch…kèm theo
cọng bông súng, bạc hà.
d-Quả chùm ruột ngọt và chua đã già được dùng làm mứt:
Mứt chùm ruột rất dể làm, mức có màu đỏ tím rất hấp dẩn, khi
ăn có vị chua thanh, ngọt, rất dược trẻ con và người lớn ưa thích.
Quả chùm ruột làm mứt, dùng que lá dừng hay tre xỏ xâu là
thức ăn chơi được bày bán theo đường phố hoặc trường học, học sinh rất thích
ăn, nhất là các em học sinh nữ.
Cách làm mứt chùm ruột rất đơn giản, rẻ tiền và có sản phẩm
hấp dẫn:
Nguyên liệu: 1kg
chùm ruột (ngọt hoặc chua càng tốt), 700g đường cát.
Các bước thực hiện:
1-Chỉ cần cho chùm ruột
tươi vào ngăn đá tủ lạnh khoảng 2 ngày cho nó đông cứng lại, sau đó đem ra
ngoài rã đông là tự nhiên trái chùm ruột nó mềm xèo. Sau đó chỉ cần đem vắt cho
nó ra bớt nước chua là xong, bắt đầu làm được rồi.
Tuy nhiên chúng ta nên vắt kỹ một tý kẻo sau này mứt dễ bị
nhão.
2-Tiếp theo là cho đường
vào, 1 kg chùm ruột cho vào khoảng 700g đường là vừa ăn, trộn đều lên rồi đem
ra nắng phơi cho đường tan hết.
3-Trùm lại cho vệ sinh,
an toàn thực phẩm.
4-Sau khi thấy đường tan
hết rồi thì cho hết lên chảo, sên đều tay.
5-Đậy nắp lại để cho có
màu, nhớ canh chừng lửa để tránh cháy khét.
Mở vung kiểm tra, thấy màu hơi đậm và nước cạn thì nhắc
xuống. Cho ra mâm phơi 1 buổi là được.
Vậy là đã có mứt chùm ruột nhâm nhi, đãi khách trong mấy
ngày Tết.
(Theo Dat Pham)
Mứt chùm ruột
e- Quả chùm ruột được
dùng để ủ rượu và làm nước giải khát lên men:
-Quả chùm ruột
(ngọt hoặc chua) đượng ngâm vói đường cát, trong và tuần nó tự lên men thành
loại rượu chùm ruột dùng để khai vị rất tốt, có tác dụng bổ dưỡng và vị thuốc kích
thích tiêu hóa. Các làm cụ thể như sau:
Nguyên liệu:
1. Chùm
ruột: 0.5 kg, lựa quả to không bị dập.
2.
Đường cát trắng: khoảng 1 kg (chuẩn bị dư ra 1 chút cũng không sao).
3.
Muối: 1 muỗng
4. 1
cái hủ (nhựa hoặc thủy tinh) dùng để ngâm
Chuẩn bị:
Chùm ruột rửa sạch để ráo nước, rửa sạch hủ dùng để ngâm,
lau khô.
Thực hiện:
1. Cho 1 lớp đường khoảng 0.5 cm dưới đáy hủ.
2. Cho chùm ruột vào, xếp theo lớp.
3. Cứ như vậy lần lượt 1 lớp đường xen kẽ 1 lớp chùm ruột
đến khi đầy bình.
4. Cho 1 muỗng muối vào
5. Đậy chặc bình, để khoảng 1 tuần là có thể uống được.
6. Khi uống, ta có thể uống với đá, sẽ có cảm giác mát lạnh
nồng nồng của men.
Nguồn: Bepgiadinh
-Có thể làm một loại nước uống lên men rất ngon: chuẩn bị 1
kg chùm ruột trái to không dập, 2 kg đường, 2 muỗng muối và 1 hũ thủy tinh
sạch. Cho một lớp đường khoảng 1,5 cm dưới đáy hũ, cho chùm ruột vào và cứ tiếp
tục xen kẽ hết lớp này đến lớp khác. Sau cùng thì rắc đều muối trên mặt, chèn
kỹ và đóng nắp. Khoảng một tuần là có thể pha đá uống được.
f-Giới thiệu sản phẩm mới: “Chùm ruột ớt”:
-Dạng sản phẩm: Chùm ruột rửa sạch, ngâm với đường ớt, sấy khô và được đóng
hộp bảo đảm chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm.
Khối lượng tịnh: 150 gram, hộp nhựa trong, mẫu mã đẹp.
-Khuyến cáo của
nhà sản xuất: Quả
chùm ruột có tác dụng giải nhiệt, bổ gan, bổ máu chống oxy hóa. Ngoài ra, để
làn da mịn màng, mỗi ngày nên ăn 200 gam trái cây này.
-Địa
chỉ liên hệ:
-Anh Lộc: ĐT 0933 125 045 để được giá ưu đãi.
-Anh Vũ: ĐT 0902 000 570 giao hàng
tận nơi giá sĩ ở TP HCM
-Nguồn:
f-Các bộ phận của cây
chùm ruột dùng làm thuốc:
+Theo Đông y Việt Nam
-Các vị thuốc từ lá cây chùm ruột:
Lá chùm ruột có tính nóng, rễ độc, có tác dụng làm tan ứ
huyết, tiêu độc, tiêu đờm, sát trùng, đặc biệt chống độc đối với nọc độc rắn.
Lá cây chùm ruột dùng để đun nước tắm chữa lở, nổi mề đay và
các bệnh ngoài da khác.
Lá chùm ruột tươi giã nát cùng hồ tiêu rồi đắp vào chỗ đau
chữa đau nhức.
Lá cây chùm ruột dùng để đun nước tắm chữa lở, nổi mề đay và
các bệnh ngoài da khác.
-Các vị thuốc từ quả cây chùm ruột:
Quả chùm ruột có vị chua, tính mát, có tác dụng giải nhiệt
và làm se.
Quả vị chua, hơi ngọt thường được ăn sống, hoặc nấu canh cho
mát. Dịch ép quả dùng để giải khát. Nước ép quả để giải nhiệt vì chứa đến 40%
mg vitamin C.
Quả có tác dụng giải nhiệt, bổ
gan, bổ máu. Ngoài ra, để làn da mịn màng, mỗi ngày nên ăn 200 gam trái cây
này.
Quả chùm ruột chứa 0,73-0,90% Protide, 0,6-0,76% Lipide,
5,89-7,29% Glucide, lượng vitamin C đạt tới 40 mg %.
-Các vị thuốc từ vỏ thân cây chùm ruột:
Vỏ thân cây có khả năng tiêu hạch độc, ung nhọt, tiêu đờm,
trừ tích ở phế.
Vỏ thân cây có khả năng tiêu hạch độc, ung nhọt, tiêu độc,
sát trùng, đặc biệt là chống độc đối với nọc rắn.
Tuy có nhiều tác dụng, nhưng rễ và vỏ rễ cây này rất
độc.
Cách dùng các vị thuốc từ vỏ thân cây chùm ruột bằng cách
ngâm rượu.
Cách làm rượu vỏ chùm ruột như sau:
Phơi khô vỏ thân cây, tán thành bột mịn. Rượu trắng nồng độ
cao, cứ 200 gr bột ngâm với 1 lít rượu để trong 10 ngày là sử dụng được.
Rượu ngâm vỏ thân cây nhỏ vào tai chữa thối tai tiêu mủ, bôi
chữa ghẻ, loét, vết thương chảy máu ngoài da, ngậm chữa đau răng, đau họng.
Nước sắc vỏ cây chùm ruột (được cô lại cho đặc) và rượu rễ
cây chùm ruột chữa bệnh vảy nến.
Lưu ý, cấm không được uống nước
sắc cũng như rượu ngâm vỏ rễ cây chùm ruột vì rất độc. Có khả năng gây chết người, nhẹ thì cũng váng vất, nhức
đầu, nặng hơn sẽ đau bụng dữ dội và xấu nhất có thể tử vong.
Ngoài ra, bột vỏ thân ngâm dấm còn chữa được bệnh trĩ, ngày
uống 2 lần, mỗi lần 1 thìa canh.
-Các vị thuốc từ rể cây chùm ruột:
Rễ cây chùm ruột có tính nóng, độc, có tác dụng làm tan ứ
huyết, tiêu độc, tiêu đờm, sát trùng, đặc biệt chống độc đối với nọc độc rắn.
Rễ và hạt có tác dụng tẩy.
Vỏ rễ chứa Saponin, Acide Galic và Tanin. Một số hợp chất
Triterpen (Philanthol, B -Amiryn), còn nhiều Acide Phenol.
Rễ và vỏ rễ có độc, vì thế cần đun sôi vỏ rễ, xông hít chữa
ho và nhức đầu.
Lưu ý, cấm không được uống nước sắc cũng như rượu ngâm vỏ rễ
cây chùm ruột vì rất độc. Có khả năng gây chết người, nhẹ thì cũng váng vất,
nhức đầu, nặng hơn sẽ đau bụng dữ dội và xấu nhất có thể tử vong.
Theo BS CKI YHCT -CKDD -Phạm Hồng Nga
Nguồn: bacsigiadinh.org
+Theo Y học cổ truyền
nước ngoài:
Ở Ấn Độ dùng là
chùm ruột đâm nát đắp ngoài để điều trị đau thần kinh tọa, đau lưng và thấp
khớp.
Xi-rô từ nước
ép quả chùm ruột được sử dụng để trị bịnh dạ dày, và có tác dụng bổ gan.
Lá nấu chín đắp lên mụn nhọt giúp hút mủ rất tốt.
Người ta còn nhai lá chùm ruột để xoa dịu các chứng viêm
họng và miệng.
Thân cây chùm ruột được đưa vào các trị liệu dân gian do khả
năng làm hạ sốt nhanh chóng.
+Theo Tây Y:
-Theo Les plantes médicales, rễ cây tươi và lá chùm ruột có
khả năng trị bệnh scorbut (một bệnh do thiếu hụt vitamin C).
-Các nghiên cứu
ở Ấn Độ cho biết trong quả chùm ruột (P. acidus) có chứa
4-hydroxybenzoic axit, axit caffeic, adenosine, kaempferol andhypogallic acid.
Các chất này có tác dụng thanh lọc và bổ gan.
-Chùm ruột được Tây y xác định là có tác dụng giải độc, là
một trong những loại thực vật được đưa vào chương trình giải độc cơ thể, trị
các bệnh về da.
Một số bài thuốc chửa bệnh từ cây chùm ruột
Trong y học cổ truyền dân tộc, có sử dụng chùm ruột làm vị
thuốc chữa bệnh:
1- Chữa đau nhức (đau lưng, chân, háng): Lá chùm ruột tươi giã nát cùng hồ
tiêu, đắp vào chỗ đau. (Theo BS CKI YHCT -CKDD Phạm Hồng Nga - Bác sĩ gia
đình).
2-Chữa suy yếu tim: Vỏ thân chùm ruột 1 phần, vỏ thân vông đồng 2 phần. Sắc
lên, cô lại thành cao đặc. Khi dùng hòa vào rượu trắng, uống ngày 2 muỗng café,
chia làm 2 lần. (Theo BS CKI YHCT -CKDD Phạm Hồng Nga - Bác sĩ gia
đình).
3-Chữa lở ngứa, mề đay, ghẻ
loét, vết thương ngoài da: Vỏ
thân cây phơi khô, tán bột, chưng với dầu dừa, dùng để bôi. (Theo BS
CKI YHCT -CKDD Phạm Hồng
Nga - Bác sĩ gia đình).
4-Dưỡng da bạn gái và phụ nữ: Thật
đơn giản, bạn muốn làn da bạn mịn màng như da em bé, hãy ăn khoảng 200 gr quả chùm
ruột mỗi ngày, nhất là khi trời nắng nóng bạn nhé! (Theo BS CKI YHCT -CKDD Phạm Hồng Nga - Bác sĩ gia
đình).
Nguồn: (Theo BS. Phạm Hồng Nga-BV Y học
Cổ truyền TP HCM).
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Tài liệu tham
khảo
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét