DÂY TRÁI GÙI
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Cập nhật ngày 20/05/2014
-Tên gọi khác: Dây trái guồi
-Tên tiếng Anh: Edible willugbeia
-Tên khoa học:
Willughbeia cochinchinensis (Pierre
-Tên đồng nghĩa: Willughbeia edulis Roxb.
1-Phân loại khoa học (Scientific classification)
Giới (Kingdom):
|
Thực vật (Plantae)
|
Ngành (Phylum):
|
Thực vật có
hoa (Angiosperms)
|
Nhánh (Division):
|
|
Lớp (Class):
|
|
Bộ (Order)
|
Long đởm (Gentianales)
|
Họ (Family)
|
Trúc đào (Apocynaceae)
|
Chi (Genus)
|
Dây gùi (Willughbeia)
|
Loài (Species)
|
Willughbeia
cochinchinensis
|
2-Nguồn gốc và phân bố
Chi Dây gùi (Willughbeia)
có nguồn gốc ở Đông Dương với khoảng 54 loài bao gồm những thực vật có dây leo
hóa gổ sống hoang dại trong rừng. Trong đó có khoảng 20 loài được định danh và vài
loài có quả mộng ăn dược với vị chua ngọt.
Dây gùi (Willughbeia
cochinchinensis) là loài dây leo thân hóa gổ sống trong rừng,
là loài cây có quả ăn được quan trọng trọng nhất trong Chi Dây gùi. Đây là loài
cây đặc hữu của Campuchia và Việt Nam
Ở
Việt Nam trước đây dây gùi sống tự nhiên rất phổ biến trong các khu rừng nguyên
sinh ở Miền Đông Nam Bộ như ở Bến Cát, Lộc Ninh, Chiến khu D…nhưng hiện nay
loài dây leo có quả quý này gần như sắp bị tiệt chủng do rừng nguyên sinh đã bị
khai phá.
Ở
Campuchia trái gùi có tên là Kuy, là loại quả còn phổ biến trong các khu rừng
nguyên sinh và đang được bảo tồn và khai thác để phục vụ khách du lịch.
Ngoài ra dây gùi còn gặp ở Thái Lan, Myama và ở Ấn
Độ.
3-Mô tả
-Thân: Cây gỗ
leo. Thân có mấu lồi, bấm ra nhựa mủ trắng.
- Lá: Lá mọc đối,
chóp nhọn; gân lá nổi rõ ở mặt trên.
- Hoa: Hoa tập
hợp ở nách lá, màu trắng.
- Quả: Quả to
bằng nắm tay, khi chín màu vàng, vị chua ngọt, ăn được.
Cây ra hoa tháng 1-3,
mùa quả tháng 3-5.
Hái trái gùi
4-Công dụng
a-Trái gùi là loại quả đặc sản, dùng để ăn chơi
Trái gùi chưa chín có nhựa và vị chát, đắng, không ăn được.
Trái gùi chín có kích thước gần bằng quả trứng gà, có vỏ màu vàng, mỏng, khi bẻ
ra phần ruột bên trong có những múi như múi mít. Trái gùi chín có vị chua ngọt
và mùi thơm đặc biệt, được dùng làm quà cho những người ở thành phố và miền
đồng bằng về thăm miền đông Nam Bộ.
Trong những năm trước giải phóng Miền Nam, có bài ca vọng cổ
nổi tiếng với tựa đề “Chị Nhành” hay “Trái gùi Bến Cát” kể về một người phụ nữ
ở miền xuôi đi buôn bán đường xa trên chuyến xe lửa Sài Gòn-Lộc Ninh, khi trở
về chị mua những xâu trái gùi làm quà cho con chị. Rủi thay chị bị xe lửa cán
chết, trên tay vẩn còn nắm những sâu trái gùi và những đứa con nhỏ của chị chờ
tiếng còi xe lửa để ra ga đón mẹ để nhận lấy trái gùi…bài hát nêu lên câu
chuyện tình mẫu tử rất xúc động. (Mời bạn đọc xem Video ở cuối bài).
b-Các bộ phận dây gùi được dùng làm thuốc
Nơi sống và thu hái: Loài cây đặc hữu của miền Nam Việt Nam
Bộ phận dùng: Dây hoặc rễ, mủ
cây - Caulis seu Radix et
Latex Willughbeiae Cochinchinensis.
Tính vị, tác dụng: Lương y Nguyễn An Cư cho biết: Guồi có vị hơi đắng, tính
mát, không độc, có tác dụng lợi thuỷ, thông nhũ, sinh tân, chỉ khát, giáng hoả,
thanh nhiệt, tiêu ban, chỉ ẩu, trừ thũng, tán ung.
Mủ cây tạo thành một chất gôm màu đỏ rất dính, rất cứng, khi
khô không trong, dễ vỡ.
Công dụng, chỉ định và phối hợp: Ở Campuchia, thân cây được sử dụng làm các chế phẩm thuốc
trị lỵ và bệnh về gan và bệnh ghẻ cóc. Có khi người ta ngâm rượu làm thuốc cho
phụ nữ mới sinh để uống cho khoẻ.
Lương y Nguyễn An Cư còn cho biết là đàn bà huyết bại tê
đau, bạch trọc, bạch đới, băng huyết, rong huyết dùng nó rất hay. Mủ cây thường
dùng để làm lành mụn nhọt. Người ta cũng dùng nó bôi chữa ghẻ và sâu răng.
Nguồn: Đại học Huế
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Tài liệu tham khảo
Xem Video: Bài ca Chị Nhành (Trái gùi Bến Cát)
-
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét