DÂY MƯỚP KHÍA
Dàn trồng mướp khía
Quả mướp khía
-Tên gọi khác: Mướp tàu.
-Tên tiếng Anh: Angled luffa, Ridged
luffa, Vegetable Gourd, Silk
squash.
-Tên khoa học: Luffa acutangula (L.) Roxb.
-Tên đồng nghĩa:
-Các loài tương cận:
-Mướp xơ (Luffa operculata).
Phân loại khoa học
Giới (regnum):
|
Thực vật (Plantae)
|
Thực vật có hoa (Magnoliophyta)
|
|
Thực vật
hai lá mầm (Magnoliopsida)
|
|
Bầu bí (Cucurbitales)
|
|
Họ (familia):
|
Bầu bí (Cucurbitaceae)
|
Mướp (Luffa)
|
|
Phân bố
Chi Mướp (Luffa) bao gồm các
loài dây leo sống một năm ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Chi này được biết có 5 loài với khoảng 8 giống (varieties),
trong đó có ít nhất 2 loài được dùng làm rau ăn quả phổ biến ở Châu Á và Châu
Phi đó là:
-Loài Mướp hương, mướp Ai Cập (Luffa aegyptiaca) với 2 giống.
-Loài Mướp khía, mướp tàu (Luffa acutangula) với 3 giống.
Tên Latin của Chi mướp (Luffa) được các nhà
phân loại Châu Âu đặt từ thế kỷ thứ 18 từ nguồn gốc tên chữ Á Rập “lūf ”.
Cây mướp khía (Luffa acutangula) có nguồn gốc xuất xứ từ
các nước Á Rập, phân bố từ Trung Á đến Đông Á và Đông Nam Á, ngoài
ra còn được trồng trong nhà kín ở nơi có khí hậu lạnh. Loài cây này cũng được trồng ở Nam Á và Châu Phi.
Ở Việt Nam
Mô tả
Mướp khía
là một loại cây thảo dạng dây leo sống hằng năm.
-Thân: Dây leo dài 3m đến 6m, phân nhánh
nhiều, thân to tới 2 cm, có nhiều rãnh.
-Lá: Lá đơn mọc so le, màu lục, dạng tim, dài 15-20 cm hay hơn tới 30 cm và rộng tới 25 cm, mép lá có răng
to; tua cuốn chia 5 nhánh.
-Hoa: Hoa đơn tính, các hoa đực mọc thành chùm, mỗi hoa đều có một lá bắc màu
lục; đài hoa màu trắng lục dính nhau ở gốc; các cánh hoa màu vàng sáng, cũng
dính nhau ở gốc. Có 5 nhị, một nhị rời và 4 nhị có chỉ nhị dính nhau từng đôi
một. Hoa cái mọc đơn độc, có bao hoa như hoa đực; vòi nhuỵ ngắn mang đầu nhuỵ
hợp bởi 3 núm có lông mềm màu vàng; bầu dài 3–5 cm, đường kính 1 cm.
Hoa mọc
mùa hè thu.
-Quả: Hình dạng quả tương tự quả dưa chuột. Quả lớn hình chùy dài 30-40 cm, đường kính 7-10 cm, có 10 cạnh nhọn dọc
theo quả.
-Hạt: Hạt chín màu đen, sần sùi.
Cây mướp khía được trồng để lấy quả
xanh và được dùng như một loại rau. Xơ từ quả chín được dùng làm vật cọ rửa.
Mướp khía cũng được sử dụng trong đông y.
Thành phần hóa học
Quả chứa một chất đắng là luffin; còn
có các acid amin tự do: arginin, glycin, threonin, acid glutamic, leucin.
Hạt chứa dầu 19,9%; hạt chín chứa các
chất đắng; cucurbitacin B, O, C và H. Hạt còn chứa một saponin glucosid, enzym
và một dầu cố định; dầu này gây tiết nước bọt, nôn mửa và xổ cho chó thí
nghiệm.
Rễ chứa cucurbitacin B và các vết của
cucurbitacin C.
Công dụng
a-Đọt, lá non và quả mướp được dùng làm rau
1-Đọt và lá non
dây mướp khía được dùng làm rau luộc, xào, nấu canh
Do đọt và lá non của dây mướp khía có vị hơi đắng và nhớt
nên không được dùng để ăn sống mà được luộc, xào hoặc nấu canh cùng nhiều loài rau khác.
2-Quả mướp khía được dùng làm rau
Quả mướp khía là bộ phận chính được dùng làm rau ở nhiều nước
Châu Phi và Châu Á.
+Ở Việt Nam
1-Quả mướp khía được
dùng là rau luộc hoặc hấp cơm
Quả mướp khía non được luộc hoặc hấp cơm khi chín mềm dùng chấm
nước chấm hoặc nước thịt, cá kho, mắm chua, mắm tôm…
2-Quả mướp khía non
được xào
Quả mướp khía non gọt vỏ, xắt miếng theo cách chẻ dọc hoặc xắt
ngang để xào với nhiều món như lòng vịt, mực, tôm, thịt…
3-Quả mướp khía được
dùng để nấu canh
Quả mướp khía gọt bỏ vỏ, cắt xéo để nấu món canh mướp, có thể nấu
với nước cốt dừa. Món canh mướp rất phổ biến ở Nam Bộ Việt Nam
4-Bông mướp khía luộc,
xào, nấu canh
Bông bmướp là món ăn ngon, dược dùng để luộc, xào, nấu canh,
nhúng lẫu là món ăn hấp dẫn ở Nam Bộ Việt Nam.
Mướp khía xào tôm
Canh mướp khía
+Ở nước ngoài
Ở Nhiều nước Châu Phi và Châu Á các bộ phận cây mướp như đọt
non, lá non và quả cũng được dùng làm rau như ở Việt Nam
Các cách sử dụng khác như:
-Ở Ấn
Độ quả mướp khía được dùng trong món nấu cà ri hoặc được chiên với bột đậu xanh
để làm bữa ăn nhẹ (bhajji).
b-Các bộ phận của cây mướp khía được dùng làm thuốc
+Theo Đông y
Mướp khía có vị ngọt, tính bình, thanh nhiệt thải độc, trừ đờm, chữa
ho hen, ung nhọt, tắc sữa, táo bón... có thể sử dụng cả hạt, rễ, lá, vỏ, hoa và
nụ.
Trong Đông y, xơ mướp dùng trị gân cốt tê đau, đau ngực
sườn, bế kinh, sữa không thông, viêm tuyến sữa, thuỷ thũng. Lá dùng trị ho, ho
gà, nắng nóng khát nước vào mùa hè, đắp tại chỗ trị trĩ và phong hủi, dùng
ngoài trị chảy máu ở các vết thương, chốc lở, bệnh mụn, ở Ấn Độ người ta dùng
dịch lá tươi trị đau mắt hột. Hạt dùng trị ho nhiều đờm, sát trùng và đi tiểu
khó. Thân dùng trị đau thắt lưng, ho, viêm mũi, viêm khí quản. Rễ dùng trị viêm
mũi, viêm các xoang phụ của mũi, nấu nước rửa chỗ lở ngứa chảy nước.
Bộ phận dùng: Toàn cây hay chỉ dùng xơ mướp (Retinervus Luffae Fructus), gọi là Ty qua
lạc. Dây, lá và hạt cũng được dùng.
Tính vị, tác dụng:
- Lá
mướp khía có vị đắng và chua, tính hơi
hàn; có tác dụng chỉ huyết, thanh nhiệt giải độc.
Lá dùng trị ho, ho gà, nắng nóng khát
nước vào mùa hè; dùng ngoài trị chảy máu ở các vết thương, ecpet, mảng tròn,
chốc lở, bệnh mụn.
Ở Ấn Độ, dịch lá tươi cho vào mắt trị
đau mắt hột; lá tươi giã ra đắp tại chỗ trị viêm lách, trĩ và phong hủi.
- Hạt
mướp
khía có vị hơi ngọt, tính bình; có tác dụng tiêu nhiệt
hoá đàm, nhuận táo, sát trùng.
Hạt mướp khía dùng
trị ho nhiều đờm, sát trùng, đái khó;
- Dây
mướp
khía có vị ngọt, tính bình; có tác dụng thông kinh hoạt
lạc, chỉ khái hoá đàm.
Dây dùng trị đau thắt lưng, ho, viêm
mũi, viêm khí quản.
- Rễ
mướp
khía có vị ngọt, tính bình; có tác dụng thanh nhiệt giải
độc.
Rễ mướp khía dùng trị viêm mũi, viêm các xoang phụ của mũi, dùng nấu nước rửa chỗ lở
ngứa chảy nước.
- Xơ
mướp khía
có vị ngọt, tính
bình; có tác dụng thanh nhiệt giải độc, hoạt huyết thông lạc, lợi niệu tiêu
thũng.
Xơ mướp khía dùng trị gân cốt tê đau, đau ngực sườn, bế kinh,
sữa không thông, viêm tuyến sữa, thuỷ thũng.
c-Các công dụng khác của cây mướp khía
-Xơ mướp được dùng như bọt biển trong nhà bếp và nhà tắm ở
nhiều nước.
-Ở Paraguay
Các bài thuốc từ cây mướp khía
1-Dùng mướp khía
có nhiều chất bổ dưỡng
Trong thành phần của mướp khía, người ta tìm thấy một lượng
lớn chất xơ và các dưỡng chất có lợi cho sức khỏe như vitamin C, riboflavin,
kẽm, thiamin, sắt và magan. Thêm vào đó, mướp khía còn chứa rất ít chất béo, ít
calorie, thích hợp với những người mỡ máu cao. (Theo Lương y Khổng Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
2-Trị chứng vàng da
Vàng da là một dạng bệnh lý thường gặp ở trẻ nhỏ hoặc những
người mắc chứng bệnh gan. Theo Đông y, nước của mướp khía có thể có tác dụng
chữa vàng da rất hiệu quả. Hoặc bạn cũng có thể dùng bột từ hạt và vỏ mướp để
chữa vàng da cũng mang lại tác dụng tương tự. (Theo Lương y Khổng Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
3-Tăng cường miễn dịch
Hệ miễn dịch của cơ thể bị suy yếu chính là nguyên nhân hàng
đầu khiến bạn bị mắc phải các chứng bệnh viêm nhiễm, các chứng bệnh do virus
tấn công. Việc cải thiện và tăng cường chức năng hệ miễn dịch không hề khó,
những gì bạn cần làm là chăm chỉ ăn các món chế biến từ mướp khía hoặc uống
nước ép mướp khía.
(Theo Lương y Khổng Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
4-“Lọc” sạch máu
Bạn nên tăng cường thêm các món ăn từ mướp khía vào thực đơn
hàng ngày của nhà mình. Bởi mướp khía có khả năng thanh lọc máu rất tốt, hỗ trợ
chức năng lọc máu của gan. Đồng thời hạn chế nguy cơ gan bị nhiễm độc từ những
thực phẩm, đồ uống chứa độc tố. (Theo Lương y Khổng Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
5-Mướp khía tốt cho bệnh nhân tiểu đường
Trong thành phần của mướp khía có chứa insulin dạng
peptides, alkaloids và dạng charantin, có tác dụng làm giảm mức đường huyết của
máu, có lợi cho bệnh nhân tiểu đường và sức khỏe nói chung. (Theo Lương y Khổng
Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
6-Bảo vệ hệ tiêu hóa
Celulozo trong mướp khía giúp bạn phòng tránh chứng bệnh táo
bón và kích thích tiêu hóa. Chính vì thế, nếu bạn là “nạn nhân” của chứng táo
bón thì đừng quên bổ sung mướp khía vào trong chế độ ăn uống thường ngày. (Theo Lương y Khổng
Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
7-Hổ trợ giảm cân
Như đã biết mướp khía có chứa rất ít chất béo và calorie,
không có cholesterol lại rất dồi dào chất xơ và chứa nhiều nước nên rất phù hợp
với những người đang ăn kiêng. Trong 100g mướp khía đã qua chế biến chỉ có chứa
60 đơn vị calorie, vậy nên có thể xem mướp khía như một loại thực phẩm “vàng”
có tác dụng hỗ trợ giảm cân. (Theo Lương y Khổng Thu Hà -Sức Khỏe Gia Đình).
8-Rễ Mướp dùng trị
viêm mũi, viêm các xoang phụ của mũi
Dùng nấu nước rửa chỗ lở ngứa chảy nước. Liều dùng: Xơ, lá
10-15g, dây 30-60g, rễ 15-30g, dạng thuốc sắc. (theo dong-y.net).
Lưu ý! Những người có hệ tiêu hóa yếu, hay đau bụng, đại tiện
không tốt, không nên ăn nhiều mướp khía.
Kỹ sư Hồ Đình Hải
Tài liệu tham khảo
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét