RAU RỪNG VIỆT NAM: Nấm hương

NẤM HƯƠNG

-Tên gọi khác: Nấm đông cô,

-Tên tiếng Anh: Chinese black mushroom , black forest mushroom , black mushroom, golden oak mushroom, oakwood mushroom.

-Tên khoa học: Lentinula edodes (Berk.) Pegler

-Tên đồng nghĩa: Lentinus edodes , Agaricus edodes

Nấm hương

Phân loại thực vật

Giới (regnum):	Nấm (Fungi).
Ngành (phylum):	Nấm đảm (Basidiomycota).
Lớp (class):	Nấm đồng đảm (Homobasidiomycetes).
Bộ (ordo):	Nấm tán (Agaricales).
Họ (familia):	Nấm hương (Pleurotaceae).
Chi (genus):	Nấm hương (Lentinula).
Loài (species):	*Lentinula edodes*

Các loài tương cận

-Nấm hương chân ngắn (Pleurotus ostreatus) ăn được.

-Nấm dai hay nấm sâu (Lentinus tigrinus) ăn được.

Phân bố

Nấm hương hay còn gọi là nấm đông cô (Lentinula edodes) là một loại nấm ăn có nguồc gốc bản địa ở Đông Á. Hiện nay loài nấm hương phân bố rộng ở Châu Á.

Loài thực nấm này mọc hoang nhiều ở Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Thái Lan. Ở Mỹ, nông dân trồng nấm hương tại các trang trại. Mỗi khúc gỗ có thể cho nấm ký sinh 3-7 năm.

Ở Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc nấm hương được khai thác để làm thức ăn và dược liệu từ trước Công nguyên và đã biết trồng nấm hương hơn 1.000 năm trước. Văn bản ghi chép về nấm hương đầu tiên ở Nhật Bản khoảng 199 năm trước Công nguyên và văn bản mô tả kỹ thuật trồng nấm hương để làm rau và dược liệu ở Trung Quốc do Wu Sang Kwuang dưới triều đại nhà Minh (1368-1644) cho biết loài nấm này dùng để trị các bệnh đường hô hấp trên, lưu thông máu kém, yếu gan, kiệt sức và yếu ớt, và để tăng cường sinh lực, ngăn chặn lão hóa sớm.

Ở Việt Nam nấm hương mọc hoang nhiều trên thân gổ lớn ở các vùng rừng núi như ở Tuyên Quang, Hòa Bình, Thái Nguyên, Cao Bằng… trên các loại cây Dẻ đá, Dẻ đỏ, Sồi bộp, Re đỏ, máu chó…

Mô tả

Nấm hương có dạng như cái ô, đường kính 4-10 cm, màu nâu nhạt, khi chín chuyển thành nâu sậm. Nấm hương có một chân đính vào giữa tai nấm. Mặt trên tai nấm màu nâu, mặt dưới có nhiều bản mỏng xếp lại.Trên mặt nấm có những vảy nhỏ màu trắng. Thịt nấm màu trắng, cuống hình trụ. Nấm mọc ký sinh trên những cây có lá to và thay lá mỗi mùa như dẻ, sồi, phong.

Thành phần hóa học

Theo tài liệu phân tích ở Nhật Bản, trong 100 g nấm hương khô có: đường 0,8 g; chất xơ 37,7 g; chất béo 2,1 g; chất đạm 17 g; chất sắt 10,4 mg; chất Kali 0,01 mg. Vitamin B1 1,0 mg; Vitamin B2 1,0 mg; Vitamin B3 100 mg; Vitamin B5 5,2 mg; Vitamin D 46.000 đơn vị. Ngoài ra có nhiều khoáng chất như Ca, Mg,…

Nấm hương chứa khá nhiều đạm và đặc biệt giàu khoáng chất, vitamin và a xít amin. Nó có khoảng 30 enzym và tất cả các acid amin thiết yếu cho cơ thể. Nấm cũng có một số alcool hữu cơ mà khi nấu chín, các alcool này biến đổi, tạo thành mùi thơm đặc biệt của nó.

Các nhà khoa học đã chiết xuất được chất Lentinan và Lentinula Edodes mycelium (LEM) từ nấm hương. Đây là 2 chất chính tạo nên tác dụng dược lý của loại nấm này. Một nghiên cứu tại Nhật cho thấy, những bệnh nhân ung thư đang hóa trị nếu dùng thêm Lentinan thì hiệu quả hóa trị sẽ tăng lên, khả năng sống sót cao hơn và sự tiến triển của ung thư sẽ bị kìm hãm. Vì vậy ở Nhật, Lentinan đã được chấp nhận như một liệu pháp phụ trợ trong tiến trình dùng hóa trị liệu.

Công dụng

a- Nấm hương được dùng như rau gia vị cao cấp

1-Nấm hương tươi dùng để xào, nấu: Nấm hương tươi được dùng như gia vị để xào nấu nhiều món ăn.

2-Nấm hương tươi dùng để nấu lẩu: Nấm hương tươi dùng để nấu lẩu ngọt rất ngon và bổ.

3-Nấm hương phơi sấy khô làm rau gia vị: Nấm hương phơi, sấy khô dùng để xào, nấu các món ăn tăng thêm hương vị và bổ dưỡng.

b- Nấm hương dùng làm thuốc

Theo y học cổ truyền Việt Nam, nấm hương có vị ngọt, mùi thơm, tính bình, có tác dụng bổ tỳ, ích khí, dưỡng huyết, chống viêm, chữa cơ thể suy nhược, chứng chân tay tê bại, tổn thương huyết quản, chảy máu chân răng. Liều dùng hàng ngày là 6 - 8g dưới dạng thuốc sắc.

Ở Trung Quốc, người ta còn cho rằng ăn nấm hương có thể nâng cao khả năng miễn dịch của cơ thể chống ngộ độc thức ăn, giảm béo, chữa bệnh đái tháo đường, suy nhược thần kinh, lao phổi, viêm gan, gan nhiễm mỡ, béo phì. Do đó, ở những nước này, người ta khuyên nhân dân thường xuyên ăn nấm hương để bồi bổ sức khỏe, tăng cường thể lực và chống đỡ bệnh tật.

Theo y học hiện đại nấm hương có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể, ức chế tế bào ung thư, hạ huyết áp, giảm cholesterol máu, phòng ngừa sỏi thận và sỏi tiết niệu, trợ giúp tiêu hoá... Vì vậy đây được coi là thực phẩm tốt cho những người bị thiếu máu do thiếu sắt, cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, trẻ em suy dinh dưỡng...

Những nhà nghiên cứu Nhật Bản cho biết có thể triệt được bệnh ung thư ở những người mới mắc nhờ ăn nấm hương đều đặn hằng ngày. Đối với những trường hợp bị ung thư đã được giải quyết bằng phẫu thuật, nếu dùng nấm hương đều đặn sẽ tránh được di căn.

Các nhà khoa học đã chứng minh nấm hương có các tác dụng quý sau:

-Tác dụng diệt khuẩn: Các nhà khoa học Mỹ và Nhật Bản đã chứng minh chất lenti-nan trong nấm hương có khả năng kháng khuẩn, kháng vi rút, kháng nấm bệnh và ký sinh trùng. Đặc biệt lenti-nan làm giảm mạnh sự suy sụp khi trị liệu hoá chất cho chuột gây lao phổi thực nghiệm, chống lại sự xâm nhiễm của vi rút viêm não VSV, vi rút Abelson, Schistosoma man - soni và S.japonicum, chống bội nhiễm khuẩn ở các bệnh nhân AIDS.

-Điều chế dược phẩm chống ung thư: Các công ty của Nhật Bản như Ajinomoto, Yamanouchi đã từ sợi nấm hương bào chế ra lentinan như là một dược phẩm chống ung thư, đặc biệt trong điều trị ung thư dạ dày cho hiệu quả cao.

Lentinan tiêm với liều 25mg/kg trong 10 ngày liên tục, làm ức chế sự sinh trưởng của tế bào ung thư. Dùng liều cao, các tế bào ung thư hoàn toàn bị hủy diệt. Thuốc đã được một số nước dùng chống ung thư, đặc biệt là ung thư dạ dày.

Qua kiểm tra chất lentinan có hoạt tính chống ung thư có kết quả và hầu như không có tác dụng phụ, do đó được áp dụng như một trị liệu pháp có hiệu quả cao cho các bệnh nhân ung thư. Ngay cả trong những trường hợp ung thư đường dạ dày - ruột đến giai đoạn 3, kết quả vẫn rất khả quan.

-Điều chỉnh rối loạn lipid máu, làm hạ lượng cholesterol: Các nhà khoa học đã chứng minh nấm hương có khả năng điều chỉnh rối loạn lipid máu, làm hạ lượng cholesterol, triglycerid và beta-lipoprotein trong huyết thanh, vì vậy có tác dụng điều tiết công năng tim mạch, làm tăng lưu lượng máu động mạch vành, hạ thấp oxy tiêu thụ và cải thiện tình trạng thiếu máu cơ tim. Chất Lentysin chiết được từ nấm bằng đường uống với liều 150 - 300mg/kg sau 15 tuần, hàm lượng friglycerid, phospholipid, lipid toàn phần trong máu đều giảm. Chính vì vậy, nấm hương được sử dụng để điều trị các bệnh về tim mạch.

-Giải độc và bảo vệ tế bào gan: Kết quả nghiên cứu cho thấy nấm hương có khả năng làm giảm thiểu tác hại của các chất như carbon tetrachlorid, thioacetamide và prednisone đối với tế bào gan, làm tăng hàm lượng glucogen trong gan và hạ thấp men gan. Nấm hương có tác dụng giải độc và bảo vệ tế bào gan rất tốt.

-Bổ sung Vitamin D2: Y học hiện đại coi nấm hương như một nguồn bổ sung đáng kể lượng vitamin D2 để phòng và chống bệnh còi xương, trị chứng thiếu máu. Đó là do chất ergosterol có trong nấm hương, dưới tác dụng của tia cực tím trong ánh nắng mặt trời sẽ chuyển thành vitamin này.

-Thanh trừ các gốc tự do và chống lão hoá:Gốc tự do là các sản phẩm có hại của quá trình chuyển hoá tế bào. Nấm hương có tác dụng thanh trừ các sản phẩm này, làm giảm chất mỡ trong cơ thể, từ đó có khả năng làm chậm quá trình lão hóa và kéo dài tuổi thọ.

-Tóm lại: Nấm hương có rất nhiều tác dụng, trong đó có 10 tác dụng lớn là: Hạ huyết áp, ngăn ngừa hình thành cục máu đông làm tắc mạch, giảm cholesterol, giảm béo, chữa viêm khớp, giảm albumin niệu, làm tăng interferon trong cơ thể, phòng ngừa suy lão, phòng trị ung thư, chữa tàn nhang.

Một số món ăn dân gian là bài thuốc chữa bệnh từ nấm hương

1-Canh nấm hương: Nấu nấm hương với mộc nhĩ và thịt thành canh với lượng bằng nhau, mỗi thứ 100 g. Có tác dụng giảm mỡ máu, điều hòa lipid trong máu (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

2-Rau cần xào nấm hương: 400g rau cần, 50g nấm hương, 50ml dầu mè, một ít bột năng, cùng gia vị. Rửa sạch rau cần, xắt thành từng đoạn dài 2cm, dùng muối trộn đều rồi rửa sạch lại, để ráo nước. Nấm hương xắt lát. Bột năng hòa với 50ml nước và ít muối trộn đều. Cho dầu mè vào chảo nóng, cho rau cần vào xào 2 - 3 phút, cho tiếp nấm hương vào. Sau cùng cho nước bột năng vào, nấu sền sệt cho ra đĩa. Rất tốt cho người mỡ máu cao, người bệnh mạch vành, đồng thời có tác dụng thanh nhiệt bình can (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

3-Gà hầm nấm: Nấm hương 250g, mộc nhĩ đen 100g, thịt gà mái 500g. Nấm hương và mộc nhĩ ngâm nước cho nở hết rồi cắt bỏ chân, rửa sạch, thái chỉ. Thịt gà rửa sạch, chặt miếng. Tất cả cho vào nồi, đổ một lượng nước vừa đủ, hầm nhừ bằng lửa nhỏ, chế thêm gia vị, ăn nóng.

Công dụng: Kiện tỳ, bổ thận, ích khí, dưỡng huyết, dùng để chữa các chứng bệnh có biểu hiện khí huyết suy nhược, mệt mỏi nhiều, mắt mờ, đầu choáng, mất ngủ, hay quên (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

4-Nấm nấu đậu: Nấm hương 200g, đậu tương 50g, dầu gừng và tỏi lượng vừa đủ. Nấm hương ngâm nước cho nở hết rồi cắt bỏ chân, rửa sạch. Đậu tương ngâm nước rồi đãi bỏ vỏ. Tất cả cho vào nồi, đổ nước vừa đủ rồi hầm nhừ, chế thêm dầu vừng, tỏi đập giập và gia vị vừa đủ, ăn nóng. Rất tốt cho trẻ em bị còi xương, người già bị loãng xương và chứng phù thũng (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

5-Bầu dục xào nấm: Nấm hương 100g, bầu dục lợn 2 đôi, gia vị vừa đủ. Nấm hương ngâm nước cho nở hết rồi rửa sạch, cắt chân. Bầu dục lợn bổ đôi, ngâm nước lạnh 2 giờ, lọc bỏ gân trắng rồi thái miếng. Xào nấm và bầu dục lợn riêng rẽ, khi chín thì trộn cả hai vào nhau, chế thêm gia vị là được.

Công dụng: Bổ thận, tráng dương, kích thích tiêu hóa, thích hợp cho những người yếu sinh lý, hay đau lưng, mỏi gối, ăn uống không ngon miệng (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

6-Hải sâm xào nấm: Nấm hương 15g, mộc nhĩ đen 15g, hải sâm 100g, gừng, tỏi và gia vị vừa đủ. Nấm hương và mộc nhĩ ngâm nước cho nở hết rồi rửa sạch, cắt chân, thái chỉ. Hải sâm ngâm nước lạnh vài giờ rồi làm sạch, thái miếng. Xào qua hải sâm rồi cho nấm hương và mộc nhĩ vào, cho thêm tỏi giã nát, gừng tươi thái chỉ, gia vị, đun thêm vài phút là được.

Công dụng: Ích khí, bổ âm, cầm máu, tiêu viêm và phòng chống ung thư, đặc biệt là ung thư dạ dày (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

7-Chân giò hầm nấm: Nấm hương 150g, chân giò lợn 1 cái, gia vị vừa đủ. Chân giò lợn làm sạch, chặt miếng rồi đem hầm nhừ, cho nấm vào đun chín rồi chế thêm gia vị, ăn nóng.

Công dụng: bồi bổ âm dương, dưỡng huyết, kích thích sự thèm ăn, tăng số lượng và chất lượng sữa ở phụ nữ nuôi con bú (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

8-Viêm gan mạn hay giảm bạch cầu: Nấm hương tươi 100 g, thịt lợn nạc 100 g thái miếng, cho cùng nấm vào nồi nấu thành canh, tra đủ mắm muối vừa miệng, ăn cái uống nước. Cần ăn 1-2 lần/ngày, trong nhiều ngày (theo Sức Khỏe & Đời Sống).

9-Tăng huyết áp, bệnh mạch vành, xơ cứng động mạch, tiểu đường: Nấm hương 15 g rửa sạch, bí xanh 500 g thái miếng cùng cho vào nồi nấu thành canh, tra mắm muối, hành là được. Ăn cái, uống nước, ngày 1-2 lần trong nhiều ngày liền (theo Sức Khỏe & Đời Sống)

10-Viêm dạ dày, thiếu máu, sởi: Nấm hương 100 g, rửa sạch thái nhỏ, gạo tẻ 100 g, thịt bò luộc thái lát 50 g. Tất cả cho vào nồi nấu nhừ thành cháo, nêm hành, gừng, muối, vừa đủ để ăn. Mỗi ngày ăn 1-2 bữa. Cần ăn một thời gian mới hiệu nghiệm (theo Sức Khỏe & Đời Sống).
Kỹ sư Hồ Đình Hải

RAU RỪNG VIỆT NAM